Tadeusz Różewicz, "Przepaść”, czyli przepis na empatię
Aleksandra Drzazga

Tadeusz Różewicz, "Przepaść”, czyli przepis na empatię

Zajęcia dotyczą tematu empatii wobec innych osób. Punktem wyjścia do rozważań nad tym zagadnieniem jest utwór Tadeusza Różewicza „Przepaść", który pokazuje fomy i znaczenie pojęcia empatia. Scenariusz zajęć w dalszej części pozwala zastanowic się, w jakich sytuacjach w życiu codziennym warto być empatycznym dla osób w naszym otoczeniu.

  • Informacje o konspekcie

    Grupa wiekowa Wiek 10-13 lat
  • Rodzaj zajęć język polski, etyka / filozofia, godzina wychowawcza
  • Miejsce sala lekcyjna
  • Czas 90 minut
  • Cel zajęć
    • zapoznanie uczniów z umiejętnościami, które budują empatię – rozwijanie u uczniów umiejętności uważnego słuchania, komunikacji i wymiany opinii,
    • analiza tekstu literackiego oraz umiejętność mówienia o nim z wykorzystaniem potrzebnej terminologii,
    • rozwijanie zdolności dostrzegania wartości ważnych dla człowieka i kierowania się tymi wartościami w życiu.
  • Metody pracy gry i zabawy teatralne

Przygotowanie do zajęć

Środki dydaktyczne

Materiały do rozgrzewki: okulary z różnym kolorami szkiełek, okulary ochronne dla malarzy z pomalowanymi pisakami szkiełkami, luneta, lupa, kolorowa folia, butelka plastikowa z wodą itp. [przeczytaj przebieg rozgrzewki i wymyśl więcej materiałów].
Kartki, przybory do pisania i pisaki, wiersz „Przepaść” Tadeusza Różewicza.

Przebieg zajęć

1. Część I 30 min.

Możesz porozmawiać z nauczycielem plastyki i poprosić go o wprowadzenie terminu PERSPEKTYWA na zajęciach. Opowiedz mu o przebiegu lekcji i poproś o przygotowanie uczniów do pracy z różnymi rodzajami perspektywy.

 

Rozgrzewka 

1. Poproś, aby uczniowie połączyli się w grupy trzyosobowe. Przygotuj pudełko, w którym znajdą się różne przybory do patrzenia: okulary z różnym kolorami szkiełek, luneta, lupa, kolorowa folia, butelka z wodą... Rozdaj każdej grupie dwie małe kartki papieru i długopis do zapisywania spostrzeżeń. Poproś każdą grupę, aby jej wysłannik wyciągnął z pudełka przedmiot. Następnie niech każda ekipa wybierze w klasie fragment przestrzeni, któremu będzie się przyglądać za pomocą wylosowanego przedmiotu. Powiedz uczniom, aby przygadali się temu miejscu z bliska, z daleka, z dołu... Poproś uczniów, żeby porozmawiali w grupie o swoich spostrzeżeniach i zapisali je.

2. Następnie poproś, aby zespoły wymieniły się przedmiotem z inną grupą i tym razem przyglądali wybranemu wcześniej fragmentowi rzeczywistości, ale przez nowy przedmiot.

3. Poproś, aby uczniowie spotkali się w grupach, które dokonały wymiany, i wymienili się spostrzeżeniami dotyczącymi obserwacji.

Na forum

Spytaj uczniów, co wydarzyło się w poprzednim ćwiczeniu. Jakich umiejętności musieli użyć? Jak nazwaliby zmianę sposobu patrzenia? Kiedy przydaje nam się umiejętność zmiany sposobu patrzenia? W jakich sytuacjach przydaje się umiejętność przyjęcia innej perspektywy?

Głosowanie ciałem

1. Naklej na podłodze w klasie linię z taśmy malarskiej i wyznacz stronę z TAK, NIE oraz linię NIE WIEM. Możesz to zrobić, kładąc na podłodze kartki z zapisanymi słowami i oznaczając w ten sposób przestrzeń.

2. Następnie poproś uczniów, by udzielili odpowiedzi na zadane przez Ciebie pytanie, stając w wybranym przez siebie miejscu.
Pytanie: czy możemy się wczuć w emocje innej osoby?

Daj chwilę na zajęcie miejsc w przestrzeni. Zaproś chętne osoby, aby uzasadniły swój wybór.

3. Zapisz na tablicy słowo EMPATIA. Jeśli pojawiło się wcześniej w wypowiedziach uczniów, możesz do tego nawiązać. Wyjaśnij, że empatią nazywamy umiejętność zrozumienia i wczucia się w sytuację i emocje innego człowieka. Powiedz uczniom, że dziś będziecie zajmować się tym tematem. 

2. Część II 20 min.

 Pierwsza lektura tekstu 

1. Poproś uczniów, by dobrali się dwójki i poproś ich o przeczytanie indywidualnie tekstu Tadeusza Różewicza „Przepaść” .

2. Zapytaj uczniów, w jaki sposób zostało opisane przez poetę przejście dla pieszych. Jakie sformułowania zaskakują w kontekście opisu tego miejsca?

W razie potrzeby wskaż na wyrażenia z wiersza: „Stawia stopę na PRZEPAŚCIĄ krawężnika”, „przez OTCHŁAŃ ulicy na drugi brzeg”, „rozstępują się STRASZLIWE CIEMNOŚCI nagromadzone nad światem”.

Wyjaśnij, że użyty tu środek poetycki to HIPERBOLA – czyli wyolbrzymienie. Zapytaj, jaki ich zdaniem jest cel używania takiego środka poetycki. Jaki wywołuje on efekt w odbiorcy?

Druga lektura tekstu

Poproś uczniów, aby jeszcze raz przeczytali wiersz i porozmawiali w parach, o czym dla nich jest ten wiersz.

Wyświetl na ekranie lub daj każdej dwójce karteczki z następującymi pytaniami i poproś, aby wspólnie zastanowili się nad odpowiedziami:

  • Co zrobił chłopiec? Skąd wiedział, że ma pomóc staruszce?
  • W którym momencie zauważył staruszkę?
  • Dlaczego staruszka rozglądała się bojaźliwie pomimo tego, że nie było żadnego samochodu?
  • Dlaczego staruszka potrzebowała jego pomocy?
  • Jakie emocje mógł czuć chłopiec? Jakie staruszka?

Poproś, aby uczniowie zastanowili się co czuła staruszka i chłopiec i wypisali emocje, które ich zdaniem pojawiają się w wierszu?

Podsumowanie wrażeń z lektury

Zbierz w rozmowie zapisane spostrzeżenia uczniów z lektury wiersza. Następnie rozdaj każdej parze karteczkę z następującymi stwierdzeniami określającymi człowieka empatycznego: 

  • uważnie słucha drugiej osoby,
  • nie porównuje cudzych uczuć ze swoimi uczuciami,
  • nie ocenia,
  • nie doradza rozwiązań, gdy ktoś o to nie prosi i jak spytać czy ktoś potrzebuje pomocy,
  • potrafi zrozumieć drugą osobę i wczuć się w jej sytuację.

Poproś uczniów, aby zastanowili się, czy zachowanie chłopca to przykład empatii? Które z powyższych określeń odnajdują w zachowaniu chłopca?

 

3. Podsumowanie 40 min.

Działanie w grupach

1. Poproś, aby następnie połączyli się w zespoły sześciosobowe i wspólnie wybrali jedną sytuację z życia codziennego [np. w domu, w szkole, w miejscach publicznych itd.], w których mogą być potrzebne empatyczne umiejętności. Kiedy grupy będą gotowe poleć, by wszyscy członkowie zespołu wcieli się w uczestników tej sytuacji.

2. Powiedz uczniom, że za chwilę będziecie prezentować wybrane przez grupy sytuację. Wyjaśnij, że każda prezentacja będzie się składała z dwóch etapów.

Etap 1: Najpierw swoimi działaniami zespół pokazuje, o jaką sytuację, miejsce chodzi. Niech każda osoba wykonuje działania charakterystyczne dla swojej postaci w danej sytuacji, miejscu.

Etap 2: Następnie wszyscy aktorzy zatrzymują się i po kolei wypowiadają komentarz do sytuacji – co każda osoba mogłaby powiedzieć o tej sytuacji ze swojej perspektywy, jak postrzega dane wydarzenie i działanie innych osób.

Wyjaśnij, że postaci nie muszą się zachowywać empatycznie wobec innych – możecie też przedstawić sytuacje będące przykładem braku empatii.

3. Po każdym pokazie omów z uczniami, które z zachowań i słów były przejawem empatii i dlaczego – a które wskazywały na jej brak. Zastanówcie się, dlaczego niektóre postaci nie wykazywały się empatią i jak mogłyby to zmienić. Możecie też zastanowić się, co konkretnie, jakie zachowanie/działanie było przejawem empatii. Mogą wam w tym pomóc cechy człowieka empatycznego z podsumowania lektury wiersza.

Zobacz też

O autorach

Aleksandra Drzazga

Nauczycielka w ZSOT w Lublińcu, reżyserka teatru dzieci i młodzieży (dyplom we wrocławskiej filii Akademii Sztuk Teatralnych), edukatorka teatralna. Przez 14 lat prowadziła autorskie zajęcia wychowanie do twórczości-teatr jako część projektu Klasy Aktywności Twórczej w publicznej szkole w Bytomiu. Autorka artykułów z zakresu edukacji kulturowej. Prowadzi własny projekt "Teatr. Szkoła", czyli warsztaty z pedagogiki teatru dla klas z bytomskich szkół podstawowych w Bytomskim Centrum Kultury. Prowadzi warsztaty dla nauczycieli z zakresu pedagogiki teatru, edukacji teatralnej i kulturalnej. Obecnie wspiera nauczycieli w realizacji projektów edukacyjno-kulturalnych w Bytomskim Programie Edukacji Kulturalnej POKŁADY KULTURY.

Aleksandra Drzazga

Podobne konspekty