1. Wprowadzenie i rozgrzewka 10 min.

1. Poproś uczniów, byście stanęli wspólnie w okręgu. Poinformuj, że dziś zajmiecie się recytacją jako specyficzną dziedziną sztuki z pogranicza literatury i teatru. Przekaż, że recytacja opiera się na głosowej interpretacji tekstu literackiego. Aby wyrecytować tekst, należy się wcześniej przygotować – czyli zastanowić, w jaki sposób będą wypowiadane poszczególne partie tekstu. Podstawą jest jednak przygotowanie aparatu mowy do pracy – od tego zaczniecie zajęcia.

2. Poproś o rozgrzanie dłoni, wymasowanie twarzy, policzków, nosa, czoła, zatok. Następnie poprowadź kilka ćwiczeń emisyjnych, wzmacniających rezonans. Możesz wykonywać działania razem z uczniami – wtedy łatwiej będzie im zrozumieć, na czym polega dane działanie. Zacznijcie od mormorando, czyli mruczenia na spółgłosce „m” z zamkniętymi ustami. Następnie, nie przerywając mormoranda, wolno opuśćcie w dół dolną szczękę, aż mruczenie przekształci się w samogłoskę „a” – ten dźwięk  ”ciągnijcie” raz ciszej raz głośniej. Gdy ćwiczenie to nie sprawia już trudności, ćwiczcie podobnie pozostałe samogłoski ustne: e, i, o, u, y.

3. Poproś, by uczniowie wzięli głęboki wdech a następnie starali się jak najdłużej wypowiadać poszczególne spółgłoski szczelinowe na wydechu.

• Ssssssssssssss…
• Zzzzzzzzzzzzzz…
• Fffffffffffffffffffffff…
• Wwwwwwwww…
• Sz-sz-sz-sz……
• Żżżżżżż……
• Źźźźźźźźźźź….

Poszczególne elementy rozgrzewki możesz przeplatać ćwiczeniami rozluźniającymi, takimi jak:

• parskanie,
• ziewanie (ćwiczenie rozluźniające krtań) – włącznie z przeciąganiem się i wydawaniem z siebie dźwięków podczas ziewania,
• „mokry pies” – rozluźnianie mięśnie twarzy (policzki, usta) i energiczne potrząsanie głową na boki (w taki sposób, jak zachowuje się pies, który chce szybko wysuszyć całe ciało).

4. Następnie zapoznaj uczniów z zasadami kolejnego ćwiczenia. Pierwsza osoba wypowiada dowolne słowo. Kolejna wypowiada słowo, które zaczyna się na tę samą literę, na którą kończyło się poprzednie.

Np. dom – most – Tomek – krzew – wisiorek – kormoran – niebieski – igła – abażur…, etc.

Poproś uczniów, by wypowiadali słowa w przesadny sposób, dbając o to, by były jak najwyraźniej wypowiedziane. Ważne, by kolejne słowa wypowiadane były dynamicznie. Po dwóch rundach dokoła okręgu, poproś uczniów, by wybrali maksymalnie pięć słów, które zapamiętali. Stwórzcie z nich jedno zdanie, które stanie podstawą do dalszej pracy (jedno zdanie dla całej grupy). Uczestnicy mogą zapisać stworzoną wypowiedź na kartce.

5. Następnie poproś uczniów, by dobrali się w pary i ustawili w dwóch rzędach naprzeciw siebie. Zadaniem uczniów jest przeczytanie stworzonego zdania na kilka możliwych sposobów, za każdym razem podkreślając jedno wybrane słowo.

Przykład: Tomek kupił niebieski wisiorek z kormoranem.

• podkreśl, że to Tomek (a nie kto inny!) kupił wisiorek,
• podkreśl, że kupił, a nie samodzielnie zrobił,
• podkreśl, że kupił wisiorek z kormoranem (a nie z papugą),
• podkreśl, że kupił wisiorek (a nie bransoletkę),
• podkreśl, że kupił niebieski wisiorek (a nie czerwony).

Po wykonaniu ćwiczenia uczniowie przesuwają się o jedno miejsce w prawo – w ten sposób tworzą się nowe pary. Zadaniem uczniów, będzie przeczytanie wspólnie stworzonego zdania z różnymi emocjami). Po każdej prezentacji zdań przesuwają się o kolejne miejsce w prawo. Zestaw emocji do ćwiczenia:

• szczęście (powiedz to zdanie, jakbyś chciał/chciała przekazać, że jesteś szczęśliwy / szczęśliwa),
• zdenerwowanie,
• wkurzenie,
• zniecierpliwienie,
• satysfakcja,
• ekscytacja,
• ulga,
• rozbawienie,
• rozczarowanie,
• sympatia,
• obawa,
• panika,
• radość.

6. Na zakończenie rozgrzewki zbierz uczniów w jednym miejscu. Wspólnie skomentujcie ćwiczenia, które przed chwilą wykonywaliście. Spytaj uczniów:

• czego dotyczyły poszczególne ćwiczenia?
• jak sposób wypowiadania tekstu wpływał na przekaz treści?
• co zmieniało się w sposobie mówienia, kiedy chcieliście przekazać inną emocję lub podkreślić inny element wypowiedzi?

Jeśli w wypowiedziach uczniów pojawią się słowa takie jak emisja głosu, artykulacja, akcent zdaniowy emocje, tempo mówienia – skorzystaj z tego, by przejść płynnie do kolejnego etapu i wprowadzić uczniów w cel zajęć. Zapytaj uczniów, w jakich momentach rozgrzewki wykorzystywali te elementy.
Jeśli nie pojawią się, zapowiedz, że to one będą tematem kolejnego zadania. Możesz zapisać na tablicy te pojęcia.

2. Partytura recytatorska 20 min.

Podziel warsztatowiczów na cztery zespoły. Rozdaj grupom tekst, nad którym będziecie dzisiaj pracować – może to być wiersz, fragment poematu lub prozy. Ważne, by wszyscy otrzymali ten sam fragment. Wyjaśnij, że zadaniem każdego z zespołów będzie przygotowanie „partytury recytatorskiej”. W razie potrzeby wyjaśnijcie wspólnie pojęcie partytury.

 Partytura – zapis nutowy utworu muzycznego. W partyturze zapisywane są za pomocą pisma muzycznego partie wszystkich instrumentów i głosów, zaznaczone są zmiany dotyczące tempa, metrum, sposobu wykonania danego fragmentu muzyki (artykulacji), itd.  Pojęcie partytura odnosi się do zapisu utworów przeznaczonych na wiele instrumentów.

Wyjaśnij przebieg dalszych działań. Zadaniem zespołów będzie przygotowanie własnej głosowej interpretacji tekstu i zapisanie jej poprzez stworzony przez siebie system znaków. Posłużą temu cztery rundy, podczas których grupy będą skupiać się nad poszczególnymi elementami recytacji tekstu: emocjami, akcentem, emisją głosu i tempem mówienia. Podkreśl, że zespoły mogą dowolnie dobierać oznaczenia, np. zaznaczać je na tekście, stosować podkreślenia, zaznaczenia, przekreślenia, symbole itp. – ale niech starają się, aby ich intencję mógł odczytać ktoś spoza grupy. Ważne, by spróbować poprzez zapis oddać to, w jaki sposób tekst powinien zdaniem uczniów zostać powiedziany.

Runda I – emocje

Z jakimi emocjami wypowiedzieć ten tekst? Czy są skrajne? Inne w różnych partiach tekstu?

Po zakończeniu pracy zespoły wymieniają się pracami, zgodnie z ruchem wskazówek zegara.

Runda II – głośno / cicho

Przeczytajcie tekst i zastanówcie się, które momenty powinny zostać powiedziane głośno, a które cicho? Czy są fragmenty, które należy wykrzyczeń lub wyszeptać?

Po zakończeniu pracy zespół przekazuje swoją pracę kolejnej grupie, zgodnie z ruchem wskazówek zegara.

Runda III – akcent zdaniowy

Które wyrazy w zdaniach, waszym zdaniem, należy szczególnie podkreślić? W jaki sposób?

Po zakończeniu pracy zespoły wymieniają się pracami, zgodnie z ruchem wskazówek zegara.

Runda IV – tempo

Czy w tekście są fragmenty, które warto wypowiedzieć szybko, umiarkowanie, wolno? Czy pojawiają się jakieś pauzy? Długie? Krótkie?

Po ostatniej rundzie prace wracają do pierwotnych zespołów.

Wariant: Zespoły mogą stworzyć też tworzyć interpretacje całego tekstu. Wówczas dopiero na koniec tego etapu przekazują swoje prace innej grupie.

3. Głosowe interpretacje tekstu 15 min.

1. Poproś uczniów, by zapoznali się z przygotowanymi partyturami recytatorskimi. Niech w grupach spróbują zastosować się do wskazówek dotyczących głosowej interpretacji. Niech przeczytają tekst na głos. Po kilku minutach poproś grupy, by zaprezentowały swoje interpretacje tego samego tekstu (mogą wytypować reprezentanta grupy lub podzielić się tekstem i wyrecytować go w częściach).

2. Po prezentacjach zachęć uczniów do podzielenia się refleksjami na temat wszystkich usłyszanych prezentacji recytatorskich. Możesz posłużyć się poniższymi pytaniami:

• Jak wam się recytowało?
• Co było dla Was wyzwaniem w tworzeniu partytury? Co w jej odczytywaniu?
• Na jakich płaszczyznach przygotowane przez was głosowe interpretacje tekstu były do siebie podobne? A na jakich różniły się?

3. Krótko podsumuj dyskusję i zachęć uczniów do tego, by w wolnej chwili spróbowali stworzyć własne, autorskie „partytury” recytatorskie dla wybranego przez siebie tekstu.