Scenariusz został zainspirowany tekstem Doroty Masłowskiej Między nami dobrze jest i zrealizowanym na jego podstawie spektaklem Grzegorza Jarzyny. Pod tym przewrotnym tytułem kryje się studium konfliktu i błyskotliwa analiza polskiej rzeczywistości niedojrzałego kapitalizmu, a dodatkowo także popis językowej ironii.

Zajęcia na bazie tego scenariusza mogą posłużyć jako kanwa do stworzenia przedstawienia na temat konfliktów w polskiej sferze publicznej.

1. Rozgrzewka - ćwiczenia z konfliktu 35 min.

1. Zacznij od przeprowadzenia kilku ćwiczeń na oswojenie uczniów ze sobą oraz z przestrzenią. Możesz wykorzystać swobodne chodzenie po sali ze zmianą tempa, z patrzeniem w oczy oraz unikaniem wzroku lub zaproponować różne rodzaje powitań przekazywane na zasadzie „każdy każdemu” oraz „tajne znaki”, które mają być przekazywane (również przy chodzeniu) w sposób niewidoczny.

Poproś uczestników o to, by – złapawszy kontakt wzrokowy w parach – poruszali się przez chwilę, nie zrywając tego kontaktu, cały czas go utrzymując, a następnie o chodzenie z wyczuleniem na reakcje ciała, głosu i gestu partnera. Możesz zachęcić grupę do budowania w improwizacji ruchowej różnych relacji: polowania, flirtu, zabawy, dominacji/uległości, tajemnicy, przyjaźni (i innych) oraz dowolnego, swobodnego zmieniania tych relacji.

2. Podzielcie się na dwie grupy, które staną naprzeciw siebie. Z pierwszego zespołu (kolejność dowolna) na środek pomieszczenia wychodzi jedna osoba. Jej zadaniem jest przyjęcie pozy ciała i wystosowania w kierunku drugiej grupy gestu o dowolnym charakterze. Jest to rodzaj komunikatu jednej grupy do drugiej. Może być on przyjazny, wrogi, zapraszający, dowolny. Zadaniem ochotnika z drugiej grupy jest odpowiedzieć na ten gest, zachować się wobec niego. Następnie pierwsza osoba wraca do grupy, a na gest drugi odpowiada inna osoba z grupy pierwszej. W ten sposób tworzy się ciąg rozmowy gestów.

3. Zapytaj na koniec tego ćwiczenia o wrażenia – zaskoczenia, ciekawe gesty, ich przemyślenia, reakcje.

2. Performatywność 30 min.

Obejrzyj wspólnie z uczniami fragment filmu DEMOKRACJE Artura Żmijewskiego. Porozmawiajcie o tym, jaki charakter mają dokumentowane przez artystę zjawiska, co jest dla nich wspólne, za pomocą jakich elementów są budowane (gesty, słowa, specyficzny język, rytualne formy, symbole, grupowa energia, tworzenie i niszczenie przestrzeni, kostium, rekwizyty). Spróbujcie zastanowić się, co te zdarzenia mają wspólnego z teatrem, co zaś je różni.

3. Polska performatywnie 40 min.

1. Na środku sali wyklejcie za pomocą taśmy malarskiej duży prostokąt. Wokół prostokąta zgromadź proste materiały: kartony, taśmę, sznurek, papier. Poproś uczniów, by ustawili się wokół prostokąta. Poproś, by pojedynczo wkraczali do przestrzeni i podejmowali dowolne działanie, którego celem będzie stworzenie Polski – tak, jak chcieliby ją widzieć. Zwróć uwagę, że chodzi o symboliczne, formalne przedstawienie - stworzenie sytuacji. Kolejna osoba wychodzi od sytuacji zostawionej przez poprzednika/poprzedniczkę. Może kontynuować jej propozycję lub całkowicie zmienić porządek. Kiedy akcje nabiorą tempa, wpuszczaj po dwie osoby.

2. Gdy zakończysz akcję (możesz wybrać dowolny moment,) najpierw poproś każdą osobę o to, by zapisała jedno słowo, wrażenie z działania. Następnie porozmawiaj z grupą – jak czuli się w trakcie działania? Jak określiliby sposób swojego działania? Czy z ich perspektywy działania były harmonijnie czy polemicznie, a może w konflikcie?

Jakie sytuacje były dla nich trudne, jakie ciekawe? Zapisane wcześniej słowa (wrażenia z akcji) wrzućcie do pudełka – wrócicie do nich w dalszej części warsztatu. Poproś uczniów, by zapisali na kartkach hasła, które kojarzą im się z Polską i polskością – zarówno w sensie ogólnym, abstrakcyjnym, jak i konkretnie, w odniesieniu do polskiej codzienności, rzeczywistości publicznej, domowej, rodzinnej, zawodowej, medialnej. Te hasła również dołącz do banku słów.

3. Powtórz pytanie, które stawialiście sobie po obejrzeniu akcji dokumentowanych przez Żmijewskiego: co to działanie miało wspólnego z teatrem, a co różnego. Wprowadź hasło „performans/performatywność" i poproś uczniów o to, by na podstawie działania POLSKA, wiedząc, że było ono performatywne, spróbowali zdefiniować to hasło.

4. Poproś, by w trójkach/czwórkach spróbowali zapisać definicje performatywności. Odczytajcie je i porozmawiajcie o nich.

4. Spektakl - inspiracje 30 min.

Obejrzyjcie wspólnie wybrany przez Ciebie fragment adaptacji filmowej spektaklu "Między nami dobrze jest" w reżyserii Grzegorza Jarzyny. Poproś uczniów o nadanie alternatywnych tytułów przedstawienia– niech zmienią tytułu na inny, który ich zdaniem mógłby rozwijać/oddawać myśl zawartą w spektaklu.

Jeśli możecie poświęcić więcej czasu – obejrzyjcie wspólnie całe nagranie.

5. Relacje rodzinne – improwizacje 30 min.

1. Podzielcie się na dwie grupy. Jednej z nich przydziel losowo kartki z określeniem osoby w rodzinie i/lub sąsiedztwie: matka, ojciec, syn, sąsiadka, teściowa, babcia itd. Poproś, by za pomocą kredy wyznaczyli na podłodze swój teren - symboliczny pokój) i zajęli w nim miejsce. Następnie rozdaj losowo hasła z banku słów – każdej osobie po pięć haseł. Rozpocznij improwizację według zasady: jedna osoba wypowiada maksymalnie trzy zdania używając wylosowanych słów – przynajmniej jednego słowa w jednej wypowiedzi. Nie ma ustalonej kolejności, osoby mogą formułować swoje wypowiedzi do dowolnego adresata lub adresatów. Tworzy się rozmowa, która ma swoich widzów w postaci drugiej grupy. Poproś ich, by zapisywali ciekawe sformułowania oraz własne obserwacje/opis sytuacji.

2. Po zakończeniu improwizacji podzielcie się wrażeniami. Niech obserwatorzy odczytają zapisane teksty. Również ten odczyt możesz uczynić okazją performatywną np.: osoby z grupy, która obserwowała, prezentują materiał według metody improwizacji (czyli odczytywania bez ustalonej kolejności, gdzie każda osoba ma możliwość przerywać poprzedniej i wtrącić swój tekst w momencie, który uzna za stosowny). Porozmawiajcie potem o tym, jaki obraz rodzinno-sąsiedzki wyłania się z tych improwizacji, co jest bliskie ich doświadczeniu, co mogą na podstawie tego zapisu powiedzieć o polskiej sferze publicznej. Na tym etapie można skończyć zajęcia (wówczas należy zrezygnować z zadawania uczniom wyszukania konfliktu polsko-polskiego na zajęcia).

6. Konflikty polsko-polskie – praca dramaturgiczna i teatralna 45 min.

Poproś, by każda osoba napisała krótki dialog/monolog lub relację z wybranego konfliktu polskiego (praca domowa)i przygotowała w dowolnej formie teatralne solo na podstawie tego tekstu. Zachęć uczniów do tego, by etiudy nie miały formy odgrywania i psychologicznego wczuwania się, ale raczej relacji, zabawy z tą opowieścią, jakiejś formy dystansującej (możesz tu odwołać się do konwencji spektaklu Jarzyny). Jeśli masz mało czasu możesz poprosić uczestników, by tekst przygotowali przed zajęciami, zaś na zajęciach skupicie się już na indywidualnej pracy teatralnej nad nimi. Po przygotowaniu przez uczniów etiud spróbujcie stworzyć z nich teatralne montaże – połączyć niektóre sekwencje, zderzyć je ze sobą. Po zakończeniu tego etapu porozmawiaj z uczniami – co było dla nich trudne, co ciekawe, jak czuli się, występując, co zaobserwowali jako widzowie.

7. Między nami dobrze jest – tworzenie teatralnego kolażu 45 min.

Poproś uczniów, by napisali indywidualnie teksty, zaproponuj do wyboru formę instrukcji obsługi Polski lub bajki o Polsce. Przed przystąpieniem do pisania niech wylosują po siedem kartoników z banku słów (muszą zostać użyte w tekście, oczywiście można je odmieniać i użyć więcej niż raz). Ważne, by piszący tekst uczniowie zaznaczyli (np. kolorem lub przez podkreślenie), które słowo pochodzi z banku. Wspólna zasada dla wszystkich dotyczy konieczności użycia sformułowania „między nami dobrze jest” – w dowolnym miejscu tekstu. Po zakończeniu pisania poproś uczniów, by wymienili się tekstami. Każdy zakreśla w tekście kolegi/ koleżanki pięć słów/sformułowań (innych niż te, które zostały przechwycone z banku słów), które szczególnie mu się podobają/zwracają jego uwagę. Następnie teksty wracają do właścicieli.

 

Poproś uczniów, by rozeszli się po sali i każdy z nich, by wypracował pięć gestów – po jednym do każdego z otrzymanych zakreśleń. Do tego działania konieczna jest muzyka. Najlepiej, by były to jakieś piosenki o Polsce (krytyczne, naiwne, dziecięce, ludowe, patriotyczne).

Podziel uczniów na zespoły pięcio- i sześcioosobowe. Poproś, by pierwsza grupa usiadła po turecku (lub w inny sposób, na ziemi w rzędzie) zaś kolejną, by stanęła za nimi. Włączcie muzykę i poproś, by grupa siedząca czytała teksty, naprzemiennie – dowolna osoba zaczyna, kolejna, w dowolnym momencie wchodzi ze swoim tekstem – zważając na logikę, zahaczając się o poszczególne słowa, tematy, działając według strategii kontynuowania myśli lub nagłych zmian i zwrotów. W tym czasie grupa osób stojących z tyłu wykonuje swoje gesty, w dowolnej kolejności i dynamice, jednak zachowując pewną czystą, surową formę, na podobieństwo wykonywanej przez załogę na pokładzie samolotu prezentacji zasad bezpieczeństwa. Możesz zachęcić drugi rząd osób do eksperymentów – np. wszyscy stoją tyłem i tylko osoba, która chce wykonać gest odwraca się przodem, by potem powrócić do odwrócenia. Zaproponuj kilka zmian i różne konfiguracje tak, by każda grupa mogła się znaleźć w każdej z ról.

 

Możecie także w jednym przebiegu wykorzystać tekst powstały po działaniu z zadania RELACJE RODZINNE. Na koniec porozmawiajcie: Które sytuacje były ciekawe? Kiedy ich zdaniem tworzyły się ciekawe znaczenia między tekstem a gestami? Co wytworzyło się dzięki surowej, technicznej formie? Jak po tym doświadczeniu rozumieją słowa „Między nami dobrze jest”? Kolejny etap, który jest możliwy, jeśli poprzedni odbył się z zaangażowaniem, energią i chęcią grupy jest dołączenie solo/etiud o konfliktach w narrację i zestaw gestów. Montując dowolnie te elementy można tworzyć teatralne całości i pracować nad spektaklem.