Jak zostać cwaniarą i budować lepsze miasto?
Dorota Ogrodzka

Jak zostać cwaniarą i budować lepsze miasto?

Scenariusz jest rozbudowaną serią działań, wywiedzionych z lektury „Cwaniar” Sylwii Chutnik. Temat domu / mieszkania / prawa do miasta jest bardzo istotny i społecznie trudny. Warto podejmować go z młodzieżą, uwrażliwiając tym samym na sprawy miasta i obywateli. Ważne, by zapewnić przestrzeń rozmowy i namysłu, zachęcić do dalszych rozważań, poszukiwań, zajmowania stanowiska.

  • Informacje o konspekcie

    Grupa wiekowa Wiek 16-19 lat
  • Rodzaj zajęć koło teatralne
  • Miejsce sala lekcyjna, sala gimnastyczna / duża przestrzeń
  • Czas 140 minut
  • Cel zajęć

     

    • zainspirowanie uczniów do refkeksji na temat istotnych problemów współczesnego świata,cywilizacji, środowiska lokalnego, społeczeństwa; 
    • budowanie i rozwijanie wrażliwości społecznej, zachęcanie do zadawania pytań dotyczących nierówności i trudności społecznych oraz formułowania własnego stanowiska na ich temat;
    • zapoznanie uczniów z takimi pojęciami jak: przestrzeń publiczna, gentryfikacja, spółdzielczość;
    • zapoznanie  uczniów ze specyfiką tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych;

     

  • Metody pracy mapa myśli, praca z użyciem zasobów internetu, rozmowa kierowana, dyskusja, ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia plastyczne, ćwiczenia improwizacyjne, burza mózgów

Przygotowanie do zajęć

Aranżacja przestrzeni

Pusta klasa szkolna, ewentualnie szkolny korytarz, sala gimnastyczna lub inna pracownia. Stoły i krzesła pozostają w sali, porozsuwane na boki.

Środki dydaktyczne

Fragmenty tekstu „Cwaniary” Sylwii Chutnik, fragmenty artykułów prasowych poświęconych tematowi współczesnej prywatyzacji kamienic i gentryfikacji miasta. Kartki, papier, długopisy, tektura, farby typu spray, nożyki do wycinania, stoły, krzesła, szary papier, zasłony.

Dodatkowy opis

Zajęcia mają na celu inspirowanie refleksji uczniów o szczególnie istotnych problemach współczesnego świata, cywilizacji, środowiska lokalnego, społeczeństwa; budowanie i rozwijanie wrażliwości społecznej, zachęcanie do zadawania pytań dotyczących nierówności i trudności społecznych oraz formułowania własnego stanowiska na ich temat.

Podczas zajęć zostaną wprowadzone pojęcia: przestrzeni publicznej, gentryfikacji, spółdzielczości.

Możliwe trudności
Scenariusz jest bardzo rozbudowany, pozwala na gruntowne przepracowanie tematu z młodzieżą, ale jest też inspiracją do podejmowania tej tematyki także w skróconej formie. Jego skrócona wersja – z rozgrzewką w postaci masażu i wyborem niektórych ćwiczeń – może również posłużyć do zajęcia się ważnym problemem społecznym.

Poprowadzenie rozgrzewki rytmicznej wymaga pewnego doświadczenia w tego typu działaniach lub pomocy osoby doświadczonej. Na pewno trudnym elementem są improwizowane konflikty w grupach – od prowadzącej/prowadzącego wymagają dobrego wyczucia dynamiki improwizacji i klarownego, a jednocześnie otwartego, zostawiającego swobodę wyjaśnienia tych działań.

Przebieg zajęć

1. Masaż w grupach 10 min.

Jedna osoba staje na środku, swobodnie, na lekko ugiętych kolanach, wokół niej zbiera się kilka osób (najlepiej 45), każda z nich będzie „zajmować się” inną częścią ciała masowanego (po jednej osobie do każdej z kończyn, jedna osoba do pleców i głowy). Zaprezentuj grupom początek masażu rozcieranie, następnie zmieniajcie sposoby masowania: ugniatanie (jak ciasto), oklepywanie (z dźwiękiem wydawanym swobodnie z płuc przez osobę masowaną), szpony (masaż samymi palcami, intensywnie naciskającymi ciało), wreszcie strzepywanie zdecydowany ruch w dół.
Następnie wymieniamy się tak, by każda osoba mogła doświadczyć masażu.

To działanie ma na celu integrację grupy, ośmielenie uczniów do działania fizycznego, stymulowanie koncentracji, skupienia, świadomości ciała, tworzenie atmosfery bezpieczeństwa i swobodnego działania w grupach.

2. Ćwiczenia rytmiczne 15 min.

Zaczynamy chodzić po sali każda osoba w swoim kierunku, dbamy o kontakt wzrokowy. Każdy wybiera jedną osobę, z którą zaczyna utrzymywać (niezależnie od odległości) kontakt wzrokowy. Zadaniem pary jest całkowite skupienie się na sobie nawzajem. Ruch jednej osoby wpływa na drugą. Zadaniem jest szukanie wspólnej energii. Ważne, by zwracać uwagę uczestników na skupienie i zaangażowanie w to ćwiczenie. Pomocne jest dawanie haseł, które określają charakter tej relacji, ruchu, np. polowanie, flirt, spisek, tajemnica. Ważne też, by zwrócić uwagę uczestników na to, że inicjatywa powinna się zmieniać w parze.
Następnie zaczynamy chodzić rytmicznie każdy sam, w dowolnym kierunku, ale stosując rytm na osiem. Dobrze jest użyć tu muzyki taktowanej w ósemkach (proponowana, ze względu na tematykę warsztatu, muzyka punkowa lub rockowa, np. Brygada Kryzys albo Kult lub inne bliskie młodzieży zespoły).

Następnie dodajemy zadanie na każdą „ósemkę” każdy z uczestników musi znaleźć sobie inny rodzaj kroku. Wspólnym tematem tych kroków jest miasto, różne postawy, sposoby zachowania, postaci w mieście. W każdej ósemce trzeba zmienić styl chodzenia, energię, charakter kroku.

Kolejne zadanie co druga „ósemka” musi odbywać się tyłem, warto zachęcić młodzież do szukania różnych intencji w tym cofaniu się (wycofywanie się z przestrachem, odmierzanie kroków, chęć niezauważalnego przemieszczenia się itp.).

Kolejne zadanie co trzecia ósemka (pomiędzy chodzeniem do przodu i do tyłu) oznacza pozostanie w bezruchu, zastygnięcie w pozycji.

Wreszcie kolejne zadanie na czas, gdy zastygasz, znajdź czyjeś plecy, złącz się z kimś innym. Ważne, by robić to rytmicznie chodzenie w specyficznym kroku do przodu, do tyłu, pod koniec drugiej ósemki na „osiem” już należy być z kimś złączonym plecami i w pozie. Zachęcamy młodzież do szukania póz, które kojarzą się z aktywnością w mieście, postawą czujną, pełną chęci działania, obserwującą, gotową do akcji.

Chodzimy w rytmie ósemkowym, tym razem swobodnie, do przodu. Pierwsza ósemka to szukanie partnera, kroki, których celem jest znalezienie się naprzeciw jednej osoby. Kolejna to sekwencja, która polega na tym, że obie osoby znajdują się naprzeciw siebie w pozycji gotowości, na lekko ugiętych nogach, jedna wyciąga otwarte dłonie na wysokość twarzy (gest ten oznacza przejęcie inicjatywy), druga uderza w dłonie pięściami naprzemiennie (prawa pięść w prawą dłoń partnera/partnerki, lewa w lewą), po czterech uderzeniach następuje szybka (by nie stracić rytmu) zamiana. Następna ósemka to rozłączenie, kroki i szukanie kolejnego partnera.

Celem tego zadania jest uwrażliwienie młodych ludzi na kontakt, rytm, zbudowanie świadomości ruchu, rytmu i pewnej mocnej obecności w ciele. Ważne, by pokazać ćwiczenie w sposób, z którego jasno wynika, że nie chodzi o bicie pięściami w dłonie, ale bardziej o przyjmowanie pięści partnera/partnerki w swoją dłoń, swoistą wymianę, grę, przy zachowaniu kontaktu wzrokowego. Elastyczność ciała, zamachów i przyjęć pozwala zachować miękkość ruchu, pracę całego ciała, dynamiczność i rytm. Zaproponuj uczestnikom kilka zmian, jeśli grupa jest na to gotowa można dodać jeszcze inne gesty, akcje na osiem, według uznania.

3. Przestrzeń własna 15 min.

Za pomocą taśmy malarskiej na posadzce lub innej płaskiej powierzchni każdy wyznacza fragment swojej przestrzeni. Będzie to umowny teren DOMU. Urządzamy” dom, używając do tego swoich podręcznych rzeczy, wyjętych z plecaka, ewentualnie kartek z wypisanymi hasłami, które dla każdego są synonimami domu. Następnie wszyscy oglądamy/zwiedzamy domy innych, omawiamy wspólnie to, co zrobili uczestnicy jakie kryterium przyjęli przy pracy etc.

Po obejrzeniu wszystkich domów każdy uczestnik wybiera inny, nie swój dom. Ma za zadanie w jakiś sposób go przekształcić, zmienić, zaingerować w niego. Można niszczyć powstałe struktury, można zmieniać ich układ.

Po tej akcji uczniowie wracają do swoich pól. Rozmawiamy o tym, jak się czują, widząc swoją przestrzeń zmienioną lub zdewastowaną.

Czym jest dom? W jaki sposób określa poczucie bezpieczeństwa? Co dzieje się wówczas, gdy ta przestrzeń jest odebrana/zagrożona?

4. Konteksty miejskie 40 min.

Dzielimy się na grupy (najlepiej według rejonów zamieszkania). Każda grupa otrzymuje jeden fragment tekstu z książki Sylwii Chutnik (jedną scenę/opis najlepiej, by były to fragmenty dotyczące sąsiedztwa, kamienic) oraz fragment rymowanej przyśpiewki z motta książki, poświęconej konkretnym dzielnicom Warszawy. Dodatkowo każda grupa otrzymuje jeden z tekstów/artykułów z prasy opisujących wydarzenie, które jest realnym kontekstem powstawania książki (śmierć Joli Brzeskiej, wydarzenia wokół squatu Syrena, prywatyzowanie mokotowskich kamienic, konflikty mieszkańców z deweloperem, patrz: MATERIAŁY DODATKOWE).

Każda grupa ma za zadanie przeczytać wspólnie teksty i przedyskutować problem, wypisując kilka najważniejszych haseł. Każda z grup dostaje pytania pomocnicze, które pomogą uporządkować refleksję:

○ Na czym polega konflikt między deweloperami a mieszkańcami?

○ Co to jest prywatyzacja, co to jest gentryfikacja?

○ Jak rozumiecie hasło „Miasto nie jest firmą, mieszkanie nie jest towarem?

○ Na czym polega postawa cwaniar?

○ Czy zgadzacie się z tym sposobem załatwiania spraw?

○ Jak traktujecie konwencję literacką utworu? Czy uznajecie ją za dosłowną?

○ Jak działa tu metafora?

Każda grupa na koniec tej części ma za zadanie stworzyć szablon z własnym hasłem, które chciałaby umieścić na chodniku, na murze własnej kamienicy, które byłoby ważnym przesłaniem. Szablony są wycinane, następnie sprayowane na szarym papierze, który posłuży jako element tworzenia konstrukcji w kolejnej części.

Jako inspirację możesz pokazać zdjęcia z internetu prezentujące akcję szablonową z hasłem „Wszystkich nas nie spalicie”.

 

5. Kamienice i cwaniary 20 min.

Każda grupa ma za zadanie stworzyć przestrzeń kamienicy (korzystając z rzeczy znalezionych w sali, takich jak: ławki, stoły, krzesła, firany, kwiaty, inne elementy; oraz z własnych przedmiotów). Ważne, by kamienica była przestrzenią mieszkalną bohaterów/bohaterek z konkretnego fragmentu tekstu, nad którym pracowała grupa.

Następnie tworzymy pozy, w których prezentujemy postaci mieszkające w kamienicy każdy z uczniów staje się jedną z postaci, wymyśla pozę, gest charakterystyczny dla niej i krótkie, dwuzdaniowe przedstawienie postaci z zaznaczeniem jej „specjalności miejskiej”.

Np.: Stefa, jedna z cwaniar. Zawodowo szefowa zakładu kosmetycznego. Prywatnie żona damskiego boksera. Razem z koleżankami postanawia przeciwstawić się przemocy domowej.

Każda grupa wymyśla też rytm i ewentualnie melodię do swojej części przyśpiewki.

Mając do dyspozycji przestrzeń kamienicy, pozy/gesty/postaci i przyśpiewkę uczestnicy dostają zadanie prezentacji grupy, krótkiego pokazu wobec innych.

6. Konfrontacje grup 25 min.

Grupy dobierają się po dwie. Jedna z nich zajmuje przestrzeń swojej kamienicy, druga będzie miała za zadanie dokonać eksmisji. Dwie pozostałe są widzami. Grupa, która ma dokonać eksmisji, rozpoczyna działanie. Wszystko rozgrywa się w improwizacji można wykorzystywać gesty, przestrzeń, słowa. Czas jest nieograniczony grupy same decydują, kiedy następuje finał działania. Może nim być kompromis, zbudowania wspólnej przestrzeni, zniszczenie przestrzeni albo jakiś rodzaj ustanowienia granic. Zadanie każdej z grup: ochronić i osiągnąć swój cel (pozostanie w kamienicy i z drugiej strony eksmisja lub rodzaj kompromisu).

Kiedy dwie grupy skończą akcję, rozpoczynają dwie kolejne. W ten sposób każda grupa występuje w roli mieszkańców i w roli kamieniczników/komorników/deweloperów.

Po zakończonych improwizacjach oglądamy wspólnie pozostałą po akcjach przestrzeń jak wygląda miasto po konflikcie?

Co się wydarzyło?

Jakie jest różnica między działaniem w ciele, w przestrzeni, w geście, a rozmową?

Czy kompromis w takich sytuacjach jest możliwy?

Jak czuliście się w roli eksmitujących, jak w roli eksmitowanych?

7. Prawo do miasta 15 min.

Na podstawie doświadczenia teatralnego próbujemy sformułować listy praw i powinności mieszkańca. Tworzymy listy postulatów, które jako mieszkańcy chcielibyśmy realizować/widzieć realizowane w swoim mieście. Postulaty mogą dotyczyć wartości, zachowań, zasad, praw.

Podsumowanie warsztatów to rozmowa o możliwych kontynuacjach tematu.

Zastanówcie się, w jaki sposób możecie kontynuować ten temat. Może przy okazji kampanii szkolnej, uświadamiającej problem rówieśnikom, przy wykorzystaniu działań teatralnych lub parateatralnych albo kampanii internetowej? Może kontynuacją mogłoby być nawiązanie kontaktu z organizacjami pozarządowymi, zajmującymi się omawianymi problemami.

Materiały do pobrania

Zobacz też

O autorach

Dorota Ogrodzka

Artystka społeczna, pedagożka teatru, reżyserka i badaczka, aktywistka. Kuratorka i tutorka projektów artystyczno-społecznych i artywistycznych, wspiera zespoły twórcze, artystów, liderki lokalne. Wiceprezeska Stowarzyszenia Pedagogów Teatru, z którym realizuje warsztaty, procesy twórcze, spektakle i wydarzenia. Jest członkinią międzynarodowej sieci Reshape, w której od 3 lat pracuje na rzecz rozwijania sektora kultury i sztuki. Współorganizatorka festiwalu SLOT ART, kuratorka programu warsztatowego, członkini Rady Slotu. Prowadzi zajęcia w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Polsko-Japońskiej Szkole Technik Komputerowych. Współpracuje z wieloma teatrami i instytucjami kultury oraz organizacjami, w Warszawie, kraju i zagranicą, m.in. z Teatrem Powszechnym im. Z. Hübnera, Krytyką Polityczną, Fundacją Szkoła Liderów, Towarzystwem Inicjatyw Twórczych "ę", Fundacją Sto Pociech, Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego.

Dorota Ogrodzka

Podobne konspekty