Warsztat składa się z dwóch części. Pierwsza dedykowana jest jednej klasie/ grupie, w drugą dobrze byłoby włączyć inne grupy: przedstawicieli dyrekcji, nauczycieli, innych pracowników szkoły, rodziców.
Część pierwsza może funkcjonować jako odrębny warsztat.

1. Mapa hasła EKONOMIA 5 min.

Wspólnie z uczniami spróbujcie stworzyć mapę hasła EKONOMIA – zastanówcie się, jakie elementy ją tworzą, dziedziny życia do niej należą, na jakie wpływa. Czy są jakieś obszary, których ekonomia nie dotyczy i które znajdą się poza lub na obrzeżach mapy?

 

2. Rozgrzewka 15 min.

Grupa porusza się swobodnie po sali, chodząc – każdy w dowolnym tempie, kierunku, rytmie i kroku. Osoba prowadząca wypowiada hasła-pojęcia zgromadzone przez grupę w trakcie początkowej  burzy mózgów np. kapitalizm, podaż, popyt, własność, giełda, rynek, sponsor etc. jednocześnie sugerując w jakich konstelacjach uczestnicy mają się zebrać, by stworzyć pomnik / rzeźbę / twór odnoszący się do tego hasła. Np.: kapitalizm w czwórkach, rynek w dwójkach, sponsor – wszyscy. Ważne w tym ćwiczeniu jest zachowanie dynamiki oraz zachęcenie uczestników do porzucania pokusy ilustrowania pojęć na rzecz abstrakcji. Po każdym takim haśle i ustawieniu daj chwilę na rozejrzenie się po sali.
Zakończyć możesz kilkoma hasłami tworzonymi całą grupą. Porozmawiajcie przez chwilę o tym, które hasła były dla nich najbardziej problematyczne i dlaczego.

 

3. Definicje 15 min.

Podzielcie się na grupy. Każda grupa otrzymuje jedno z haseł z części pierwszej (np. ekonomia, towar, produkt, klient, popyt, podaż, wolny rynek, kapitalizm) i ma za zadanie wypisać jak najwięcej słów kojarzących się z tym pojęciem. Następnie swoje hasło wraz z zapisanymi słowami przekazuje drugiej grupie. Ta z kolei wybiera trzy spośród słów skojarzeń i używając ich, próbuje skonstruować definicję pojęcia. Dodatkowo ćwiczenie można urozmaicić przydzielając każdej grupie hipotetyczne wskazanie, dla kogo ma być ta definicja przygotowana (kategorie mogą pochodzić z różnych porządków np. dla dzieci, dla muzyków, dla seniorów, dla nauczycieli, dla miłośników gier planszowych etc).
Zaprezentujcie definicje sobie nawzajem, stwórzcie z nich podręczny słownik w dowolnej formie.

 

4. Teksty 20 min.

Zaproponuj uczniom fragmenty z tekstów poświęconym ważnym kwestiom ekonomicznym oraz problematyzującym współczesny kapitalizm. Zaproponuj teksty o różnym podejściu np.: wywiad z Januszem Przylipiakiem, prezesem CoMARCH, wywiady z książki Jacka Żakowskiego "ANTY-TINA", manifest "Teatr nie jest produktem", fragmenty "NO LOGO" Naomi Klein, "Kapitału" Marksa, "Idee Kooperatyzmu" Edwarda Abramowskiego, czy wywiad o spółdzielczości ze Stefanem Bratkowskim (teksty możesz dobrać według własnego klucza, ważne, by przynosiły one refleksję nad pojęciem przedsiębiorczości oraz kwestiami współczesnej ekonomii wolnorynkowej). Każda grupa niech przeczyta jeden fragment, wydobywając z niego najważniejsze myśli. Myśli-klucze mogą zostać zapisane na transparentach, rozstawione po sali i stać się przyczynkiem do krótkiej rekonstrukcji dokonanej przez każdą z grup.

5. Film 5 min.

Wspólnie obejrzyjcie film EKONOMIA.

 

6. Ścieżka 10 min.

Wspólnie z uczniami, metodą burzy mózgów, stwórzcie listę cech współczesnego kapitalizmu. Każdą cechę/ element zapiszcie na jednej kartce. Kartki ułóżcie jedna pod drugą, tak by stworzyły ścieżkę. Poproś uczestników, by stanęli na jednym z krańców ścieżki. Wyczytuj każde z haseł po kolei. Uczniowie, którzy uznają wyczytywany element za negatywny niech zajmą miejsce po prawej stronie ścieżki. Ci, którzy uznają go za pozytywny – po lewej. Osoby, które nie mogą zdecydować się na żadną ze stron, mogą zająć miejsce na środku. To właśnie oni mogą swoją decyzję wytłumaczyć wypowiadając ją w jednym zdaniu. Po wygłoszeniu zdań przeczytaj następne słowo – uczniowie mogą wtedy zmienić miejsca. Do ćwiczenia można użyć mikrofonu, warto również wprowadzić muzykę, by przechodzenie pomiędzy stronami i zabieranie głosu miało charakter pewnej choreografii.

 

7. Lista 15 min.

Następnie spróbujcie stworzyć listę elementów, które w szkole/ edukacji są zdeterminowane ekonomicznie. Mogą to być rzeczy, sprawy, sytuacje, wartości z różnych kategorii.
Na niewielkich pudełkach/kartkach/klockach uczniowie zapisują hasłowo elementy, które w szkole zależą od ekonomii (mogą to być zarówno takie czynniki, jak ilość rzutników, jak i obciążenie nauczycieli obowiązkami albo wynagrodzenie sekretarki).
Na środku sali umieśćcie karton z hasłem ekonomia. Następnie uczniowie w podziale na grupy ustawiają pozostałe pudełka względem tego kartonu decydując w jakiej odległości i umiejscowieniu znajduje się dany element od centralnego punktu. W ten sposób, symbolicznie próbują zdecydować, które elementy w jakim stopniu zdeterminowane są ekonomicznie. Gdy jedna grupa skończy tworzyć układ kolejna wchodzi w przestrzeń i ma możliwość dokonania zmian.
Po zakończeniu działania porozmawiajcie o tym, które elementy były dla Was najtrudniejsze do umiejscowienia.

 

8. Co w szkole jest produktem? 20 min.

Na koniec zastanówcie się, co w szkole, w edukacji można by nazwać produktem, co zaś nim nie jest. Podziel uczniów na trzy grupy, niech każda grupa zapisze po dwa hasła: jedno oznaczające to, co w szkole jest obecne i jest produktem drugie zaś nazywające coś, czego – ich zdaniem – nie można określić mianem produktu. Następnie ustal, że każda grupa ma chwilę na wytłumaczenie i obronienie swego stanowiska. Mogą wykorzystać do tego nie tylko słowa, ale i gesty, układ sali, mogą stworzyć chór, żywy pomnik, podzielić się argumentami lub wybrać przedstawiciela. Następnie, po każdym wystąpieniu, prezentacji, dwie pozostałe grupy mają czas na pytania lub polemikę – jeśli są to pytania grupa prezentująca ma jeszcze potem pół minuty na potencjalną odpowiedź, może też pozostawić pytanie bez odpowiedzi.
Na koniec zapiszcie wszystkie pytania, które nasunęły się w związku z prezentacjami, zaznaczcie również nieoczywiste i trudne do zdecydowania / jasnego nazwania / skategoryzowania kwestie z poprzednich ćwiczeń/ momentów.

 

9. Akcja 5 min.

Akcja, którą może przeprowadzić klasa/grupa uczestnicząca w poprzednich ćwiczeniach. To rzecz dodatkowa, włączająca osoby spoza klasy, związane z funkcjonowaniem szkoły (nauczyciele, pracownicy administracyjni, dyrekcja, rodzice, absolwenci). Akcja może trwać przez cały tydzień - w zależności od potrzeb.

Przez tydzień przeprowadźcie w swojej szkole akcję: „Szkoła (nie) jest produktem?”. Odwiedźcie klasy i pracowników szkoły. Jeśli to możliwe, spróbujcie dotrzeć do rodziców, do absolwentów.

Poproście o nazwanie rozmaitych elementów szkolnej edukacji, wiedzy, tego, co w szkole się dostaje, co się w niej tworzy, przekazuje, produkuje. To mogą być elementy z nieco różnych porządków: od erudycji, po znajomość języka angielskiego na poziomie First Certificate, od znajomości budowy komórki po umiejętność pracy w grupie. Spróbujcie skolekcjonować jak najwięcej pomysłów. Poproście, żeby każdy, podając zaproponowany element, „wycenił” jego wartość używając wymyślonej wcześniej przez Was waluty np. „k”. Podajcie kilka przykładowych wycen, pozwalających ustalić jakiś punkt odniesienia, określcie też ile wynosi budżet szkoły (np. 1000k). Następnie poproście każdą z grup (nauczycieli, dyrekcję, pracowników technicznych, pracowników administracyjnych, rodziców, absolwentów) o wybranie przedstawicieli (np. po trzy – pięć osób). Zaproście ich na wspólny warsztat.

 

10. Symboliczny budżet szkoły 90 min.

W trakcie warsztatu poproście każdą z grup o stworzenie symbolicznego budżetu szkoły, opierającego się o diagram (kołowy, kreskowy, inny), który oznaczać będzie sto procent, zaś poszczególne jego części w zależności od decyzji uczestników grupy anektować będą określony procent tej całości. Korzystając z ustalonego wcześniej przez was budżetu (np. 1000 k) każda grupa musi rozdysponować go pomiędzy wybrane kategorie, tworząc rodzaj budżetu partycypacyjnego szkoły. Kategoriami są hasła zebrane wcześniej w toku akcji prowadzonej przez was w szkole. Każda grupa może wykorzystać dowolną ilość kategorii.
Następnie każda grupa tworzy profil absolwenta szkoły, działającej według budżetu, który grupa zaproponowała. Grupa wyobraża sobie, jak wyglądałaby szkoła stworzona według określonego budżetu, co byłoby w niej ważne, jakie przedmioty, zajęcia dodatkowe by w niej były, kto podejmowałby w niej decyzje, jakie relacje w niej by obowiązywały, jak wyglądałaby przestrzeń etc. Wyobrażając sobie taką instytucję jednocześnie grupa miałaby wyobrazić sobie osobę, która tę szkołę kończy: co potrafi? Czego się nauczyła? Jaką wiedzą dysponuje?

Poproście o opisanie profilu, stworzenie rysunków, makiet, może realnej postaci. Możecie też ustalić, że każda grupa przygotowuje rodzaj „modelu”, który daną figurę absolwenta prezentuje. Ważne, żeby wybrać formę, którą zaproponujemy wszystkim grupom.
W trakcie dużej przerwy zorganizujcie spotkanie uczniów i pracowników całej szkoły, zaproście też rodziców. Urządźcie prezentacje profili absolwentów i zorganizujcie rodzaj wyborów, w których każda osoba za pomocą jednego głosu będzie mogła zagłosować na wybrany profil. W wersji rozszerzonej możecie zorganizować debatę poświęconą „budżetom” stojącym za określonymi profilami.