Warsztat inspirowany utworem Roberta Jarosza „Szczurzysyn – jeden akt o nienawiści”. W scenariuszu wykorzystano fragmenty dramatu. Tekst otrzymał nagrodę specjalną jury w roku 2010 w Konkursie na Sztukę Teatralną dla Dzieci i Młodzieży organizowanym przez Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu i ukazał się w „Nowych Sztukach dla Dzieci i Młodzieży” (zeszyt nr 30). Prapremiera spektaklu w reżyserii samego autora odbyła się 18-03-2015 roku w Teatrze Polskim w Poznaniu.

1. Mapa hasła 10 min.

Poproś uczestników o zapisanie na kartkach skojarzeń z mową nienawiści (jedno skojarzenie na jednej kartce). Stwórzcie z nich przestrzenną mapę, przyczepiając do tablicy lub w innym widocznym miejscu. Pogrupujcie skojarzenia, starając się odnaleźć zależności i powiązania pomiędzy hasłami. Zostawcie mapę w widocznym miejscu do końca lekcji.

2. Kocham i nienawidzę 10 min.

Zacznijcie od chodzenia po sali – każdy chodzi osobno w swoim kierunku, tempie, ale ważne jest, żeby grupa wypełniała całą salę. Nie może być pustych miejsc. Możesz dodać różne warianty:

- różnicuj tempo poruszania się uczestników w przestrzeni

-zmniejsz przestrzeń, po której poruszają się uczestnicy. Zaznacz, żeby zadbali o bezkolizyjne wykonanie zadania;

Ważne: podczas pracy w przestrzeni nie powinno być rozmów między uczestnikami. Chodzi o obserwację i koncentrację.

 

Powiedz grupie, żeby była czujna wobec osób, które spotyka na swojej drodze. Poleć uczniom, aby teraz podczas mijania się z innymi spróbowali:

- popatrzyć sobie w oczy jak przyjaciele;

- popatrzyć sobie w oczy jak wrogowie;

- uścisnąć serdecznie dłonie;

- wymienić chłodne uściski dłoni;

- odwrócić się na swój widok;

- pokornie spuścić wzrok;

- ostentacyjnie odwrócić wzrok;

- spojrzeć na drugiego z wyższością.

 

Po wykonaniu każdego polecenia wracamy na moment do chodzenia. Na koniec pozwól uczniom dowolnie wybierać emocję spośród zaproponowanych wcześniej, niech decyzję o kolejnym geście postarają się podjąć zanim spotkają nową osobę (czyli np. można na próbę serdecznego uścisku odpowiadać ostentacyjnym odwróceniem wzroku). Podsumujcie ćwiczenie. Zapytaj uczestników: Które polecenie sprawiło im najwięcej trudności? Jakie odczucia wiązały się z poszczególnymi zadaniami? Jak zmieniła się sytuacja, kiedy mogli sami wybierać gesty – co się wtedy działo? Czy jakieś konkretne wymiany gestów/min były dla nich istotne? Z jakiego powodu? W jaki sposób za pomocą mowy ciała wyrażamy swój stosunek do drugiego człowieka? Jak możemy reagować na obraźliwe gesty i zachowania?

3. Neutralne/Obraźliwe 10 min.

Młodzież wraca do chodzenia po sali. Podaj im różne określenia osób, przykładowo: Polaczek, Murzyn, niunia, laleczka, baba (o kobiecie), Bambo, mały, Żyd, homoseksualista, inny, ciapaty, gówniarz, laska, pedzio, koleś, pączuszek, prostytutka, robol – warto dodać określenia, które padają na szkolnym korytarzu. Jeśli uczestnicy uważają, że określenie jest nacechowane negatywnie, a nawet obraźliwe, reagują na nie ustawiając się we wskazanym przez Ciebie miejscu (na lewo), jeśli sądzą, że określenie jest pozytywne, stają po przeciwnej stronie (na prawo). Mogą też zajmować miejsca pomiędzy tymi punktami (środek oznacza neutralne określenie).

 

Porozmawiajcie o tym, jak odbieracie przytoczone określenia. Czy byliście zgodni w swoich wyborach? A może jakieś określenia budziły skrajnie różne odczucia? Z czego to wynikało? Czy język może być neutralny? W jaki sposób kontekst wypowiedzi może zmienić jej znaczenie?? Np. Żyd – jako nazwa narodowości i jako określenie skąpca. A jak wpływa na znaczenie wypowiedzi jej intonacja? Zastanówcie się, w jaki sposób niewinnie wyglądające wypowiedzi mogą krzywdzić innych i czym jest stereotyp językowy.

4. Szczurzysyn – jeden akt o nienawiści – czytanie i rozmowa o tekście 20 min.

Rozdaj młodzieży tekst dramatu i wspólnie odczytajcie jego wybrane partie. Możecie się skoncentrować na fragmentach dotyczących „zabawy w zabijanie”. Porozmawiajcie przez moment o sztuce. Zapytaj uczniów, jakie wzbudziła w nich emocje? Jak rozumieją (w odniesieniu do dramatu) hasło „łańcuch nienawiści”? Do czego może doprowadzić mowa nienawiści? W dyskusji skupcie się na scharakteryzowaniu relacji ofiara-kat. Zwróć uwagę młodzieży na niebezpieczeństwo płynności tych ról.

5. Z tekstu: Zabawa w zabijanie. Trzy perspektywy 15 min.

Podziel klasę na trzy grupy. Każda z nich losuje jednego z bohaterów dramatu: Szczurzysyn, Autochtoni, Staryniedzwiedź. Zadaniem młodzieży jest nazwanie oraz zapisanie odczuć i emocji, jakie towarzyszyły bohaterom podczas „zabawy w zabijanie”. Każda z grup przedstawia na forum listę odczuć, których doświadczył ich bohater. Następnie wybiera jedno hasło z listy i na jego podstawie tworzy rzeźbę grupową.

Przy prezentacji każdej grup zatrzymajcie obraz i porozmawiajcie o tym, jakie wrażenie na was wywiera. Co się w nim dzieje? Jakie elementy w rzeźbie wpływają na Wasz odbiór sytuacji, jaką ona przedstawia? Zastanówcie się, w jaki sposób można zareagować w takiej sytuacji. Zaproponujcie rozwiązania. Niech grupa, która zastygła w obrazie, przyjmuje od widowni propozycje zmiany i podąża za nimi. 

6. Łańcuch wsparcia 10 min.

Wróćcie teraz do mapy hasła, którą stworzyliście na początku zajęć. Poproś uczniów, żeby każdy z nich wybrał jedno pojęcie z mapy i usiadł w kręgu. Niech złoży kartkę na pół, tekstem do środka i na czystym polu zapisze słowo które jest przeciwieństwem mowy nienawiści: słowa życzliwe, budujące, dające wsparcie. Przykładowo: tolerancja – nietolerancja; agresja – spokój, opanowanie. Uczestnicy warsztatu odczytują po kolei swoje słowa, łącząc kartki za pomocą zszywacza. W ten sposób powstaje łańcuch sympatii, wsparcia i pojednania, który, jeśli pozwala na to przestrzeń, można wyeksponować w jakimś widocznym miejscu sali lub przekazać innej klasie jako zastrzyk dobrej energii.