Ćwiczenia mają za zadanie wprowadzenie do analizy i interpretacji „Trenów”, wskazanie na bogactwo uczuć w nich zawarte, różnorodność stanów emocjonalnych, charakterystyczne dla trenu jako gatunku literackiego motywy oraz zastosowane środki językowe. Osadzenie cyklu w kontekście biblijnym pozwoli na wskazanie wykorzystanych przez poetę toposów.

1. Rozgrzewka 10 min.

Chodzimy po sali w różnych kierunkach, na początku każdy szuka swojego tempa, ważne, żeby chodził własną drogą (nie chodzimy po kole). Wsłuchujemy się w siebie; poproś, aby zauważyć inne osoby z klasy, zobaczyć, kto w jakim rytmie i tempie chodzi. Następnie cała grupa szuka wspólnego tempa – każdy próbuje dostosować się do tempa i rytmu reszty klasy.

Cały czas pozostajemy w ruchu, w dyskretny sposób przyglądając się innym. Każdy szuka jednej osoby, którą obserwuje, którą chce naśladować – niezwykle delikatnie, prawie niezauważalnie. Ćwiczenie polega na wsłuchaniu się w rytm innej osoby.

2. Pierwsze czytanie Trenów Kochanowskiego 15 min.

Siadamy w kole – na krzesłach lub podłodze. Każdy dostaje jeden Tren – można wylosować lub rozdzielamy po kolei, nie wybierając. Uczniowie zapoznają się z treścią.

Poproś uczniów, aby przeczytali teksty głośno, przestrzegając następujących zasad:

• nie umawiamy się, kto zaczyna,
• każdy ma prawo przeczytać taki fragment, jaki chce – krótszy lub dłuższy,
• każdy może kilkakrotnie przeczytać to samo, jeśli uzna ten fragment z jakiegoś powodu za ważny; każdy musi chociaż raz coś przeczytać,
• jeśli osobie, która czyta, ktoś wejdzie w słowo, milknie ona – czyta wtedy kolejna osoba; można też jej przerwać, wchodząc ze swoim fragmentem,  
• nie kończymy, dopóki nie dasz znaku,
• jeśli młodzież wejdzie w czytanie z zainteresowaniem – można pozwolić trwać ćwiczeniu dłużej.

Powyższy sposób na przedstawienie tekstu to jeden z rodzajów tzw. czytania performatywnego – improwizowanego czytania tekstu, w którym ważną rolę odgrywa interakcja uczestników, czytanie performatywne „dzieje się” tu i teraz. Będzie to dopiero pierwsze głośne czytanie tekstu, które ma na celu wybicie młodzieży z przyzwyczajeń, oderwanie uczniów od myślenia o sobie, o tym, jak wyglądają na scenie, czy czytają dobrze, czy też źle, czy dobrze wypadną. Taki rodzaj wielogłosu aktywizuje młodzież, pozwala na inne, może bardziej współczesne spojrzenie na tekst Trenów.

3. Ćwiczenie impro – „…i zapłakaliśmy” 5 min.

Uczniowie dobierają się w pary, najlepiej osoby, które mniej się znają, np. nie siedzą razem w ławce, nie przyjaźnią się szczególnie – to sprzyja powstawaniu ciekawych historii. Pary, rozpoczynając wędrówkę z jednego końca sali na drugi, równocześnie zaczynają opowieść – na dowolny temat. Można podrzucić ewentualnie pierwsze zdanie, typu: „Obudziłem się rano z dziwnym uczuciem…”. Pary tworzą historię, wypowiadając na zmianę po jednym zdaniu. Kiedy dochodzą do końca sali – jedna osoba kończy opowieść zdaniem: „…i zapłakaliśmy”. Wtedy rozpoczynają kolejną opowieść, która znowu musi się zakończyć frazą „…i zapłakaliśmy”. W ten sposób każda para (jednocześnie, nikt poza ćwiczącymi nie słucha ich historii) wymyśla trzy opowieści. To ćwiczenie pomoże wyjść z nastroju, który dopiero co zbudowaliśmy, czytając "Treny", które są przecież w istocie swojej lamentacją. Ćwiczenie pozwoli na rozluźnienie atmosfery i przygotowanie do kolejnej fazy, czyli szukania innych perspektyw dla tekstu Kochanowskiego.

4. Drugie czytanie performatywne 15 min.

Siadamy znowu w kole ‒ pary siadają naprzeciw siebie. Rozpoczyna się drugie czytanie – uczniowie wybierają z "Trenów", które dostali za pierwszym razem, tylko krótkie fragmenty, używając ich do prowadzenia rozmowy z osobą w parze. Czytają na tyle wyraziście, abyśmy usłyszeli różne emocje, jakimi mogą operować różne podmioty liryczne. Można tu zachęcić młodzież do tworzenia bardzo wyrazistego zaplecza emocjonalnego, niech nie boją się przeszarżować. Chodzi o wyraźne wyrażanie emocji, takich jak bunt, wściekłość, żal, ubolewanie, rozpacz itp.

W tym czytaniu twoim zadaniem jest moderowanie ćwiczenia – zdarza się, że uczniom trudno oderwać się od podstawowych emocji wyrażonych w Trenach, najbardziej się narzucających, czyli żalu i rozpaczy ‒ można zatem wskazywać teraz sąsiadki, można dodać im motywacje, np. zazdrosne sąsiadki, znudzone uczennice, wściekła siostra… itd.

Celem jest wydobycie z uczniów bardzo różnych emocji, szukanie znaczeń i ich przesunięć.

Na zakończenie tego ćwiczenia bardzo ważna jest rozmowa o tym, jakie emocje udało się wydobyć, co zadziałało, a które emocje nie dały się wyrazić za pomocą "Trenów".

Przerwa (jeśli uczniowie jej nie potrzebują, lepiej nie przerywać lekcji, ale w tym miejscu można zrobić to bez szkody dla skupienia i jej ciągłości)

5. Trzecie czytanie performatywne – pocieranie o siebie tekstów/pokaz 30 min.

Każdy poza swoimi już dwukrotnie wykorzystywanymi "Trenami" dostaje lub losuje po jednym fragmencie z Księgi Koheleta.

Prosimy grupę o stworzenie za pomocą krzeseł przestrzeni sceny i widowni. Na scenie pozostawiamy cztery krzesła. Prosimy cztery osoby – kto chce, już nie odwołując się do wcześniejszych par – o wzięcie swoich kartek Trenu i fragmentu z Księgi Koheleta i zajęcie miejsc. Ustalamy zasady czytania z tymi czterema osobami. Widownia nie wie, jakie zadanie dostają. Każda z nich ma przeczytać po dwa wybranej długości fragmenty z Trenów i z Księgi Koheleta. Ważne jest, aby nie umawiały się między sobą, kto co przeczyta ani w jakiej kolejności. To rozegra się na żywo. Istotne jest, aby uczestnicy spróbowali się wsłuchać w siebie nawzajem – tak, by z tych różnych fragmentów w trakcie czytania powstała całość.

Druga czteroosobowa grupa dostaje inne zadanie – mają czytać w taki sposób, jakby się chcieli zakrzyczeć, ale zacząć muszą spokojnie.

Kolejna grupa dostaje odmienne zadanie: mogą przeczytać tylko po zdaniu, dodając dużo ciszy i pauzy.

Po tych pokazach bardzo ważna jest rozmowa – co zadziałało, co było ciekawe, co zmieniło ich myślenie o "Trenach", czy widzą możliwość innego niż klasyczne czytanie trenów.

Porozmawiajcie o rodzaju uczuć wyrażonych w "Trenach". Jakie środki językowe pozwalają na wyrażanie nastroju i wątpliwości, jakie pojawiają się u Kochanowskiego – ojca/poety/humanisty/filozofa stoika. Jakie znaczenia mają wykrzyknienia? Co oznaczają pauzy?

Zapytaj uczniów, jakie odwołania biblijne i mitologiczne pojawiają się w tych tekstach. Jaka jest funkcja każdego z nich?

6. Prezentacja fragmentów spektaklu A ja, Hanna oraz fragmentów Księgi Eklezjastesa w wykonaniu Eryka L 15 min.

Na finał zajęć możesz pokazać fragmenty spektakli – jako przykłady bardzo ciekawego, nieklasycznego odczytania tych utworów. Fragment spektaklu A ja, Hanna w reż. Tomasza Hynka, w którym ukazana jest perspektywa siostry Orszulki, której po śmierci ojciec poświęca zaledwie czterowiersz, lub fragment spektaklu "Historia Jakuba" w reż. Piotra Cieplaka – fragmenty "Księgi Eklezjastesa" w wykonaniu młodego, zapalczywego mężczyzny, który przywołuje raczej swoim wyglądem postać żołnierza aniżeli proroka.