Abstrakcyjne pojęcie dzięki konkretnym ćwiczeniom z obiektami oraz aktywnej obserwacji i twórczej zabawie staje się bliskie. Zaproponowane działania stają się pretekstem do rozmowy na ważne tematy związane z upływem czasu. Scenariusz z powodzeniem może zostać przeprowadzonyz uczniami wszystkich klas szkoły podstawowej, a nawet na etapie szkoły średniej. Zajęcia można wykorzystać jako działanie międzypokoleniowe w ramach zajęć pozalekcyjnych z udziałem gości (rodziców, uczniów różnych klas etc.).

1. Wprowadzenie do cyklu 45 min.

WPROWADZENIE DO CYKLU (15 MINUT)

1. Wydrukuj na większych planszach strony książki „Czas Czarodziej”. Przyklej je lub zamontuj na podłodze, najlepiej zabezpieczając folią, tak by można było po nich stąpać. Rozmieść je w taki sposób, by tworzyły rodzaj gry planszowej – pól, po których można chodzić. Ewentualnie możesz je powiesić na ścianach, w formie galeryjnej.

2. Zaproś klasę na spacer pomiędzy tymi polami - przechodźcie od jednego do drugiego. Odczytujcie hasła. Przy każdym z nich zadawaj pytanie wynikające z treści strony. Poproś uczestników, by po kolei każdyodpowiedział jednym słowem.

Przykłady:

Na stronie jest hasło „Z czasem grzywka urośnie.” – zapytaj „Co jeszcze rośnie z czasem?”.

Hasło: „To co ładne, zbrzydnie.” – zapytaj „Co zbrzydło wam z czasem?”

Hasło: „To, co trudne, stanie się proste.” – zapytaj „Co z rzeczy kiedyś dla ciebie trudnych, stało się już proste?”. 

Poproś, by uczestnicy odpowiadali jeden po drugim, rzucając słowa, po kolei, z uważnością, by się nie przekrzykiwać, ale by zabawa miała dynamikę (jak gra w skojarzenia, lub gry impro).

Wariant: Możesz poprosić uczniów, aby na każde z pytań odpowiedzieli sobie w prarach i porozmawiali szerzejo tym, jak do tego doszło.

UPŁYW CZASU (30 MINUT)

1. Połóż na środku przyniesione przez uczestników przedmioty (patrz: zadanie dla ucznia) oraz różne obiekty inspirowane książką „Czas czarodziej”: stary sweter, pożółkłą książkę, krótki zużyty ołówek, startą gumkę, wyblakły dywanik, ziemniaka z kiełkami, czerstwy chleb, zwiędłą roślinę. Usiądźcie wokół tych przedmiotów. Poproś, by każda osoba wybrała jeden przedmiot, który ją zainteresował. Zapytaj o to, w jaki sposób na tych przedmiotach widać upływ czasu. Niech każda osoba kolejno wskaże swoje uzasadnienie. Porozmawiajcie o każdym z nich, próbując odgadnąć, co się stało, jak ten przedmiot wyglądał kiedyś i w jaki sposób wpłynął na niego czas.

Wariant: Żeby zwiększyć dynamikę tego działania, możesz zaproponować konwencję „muzealną” – każda osoba pokazuje przedmiot i mówi „Proszę Państwa to jest …..... . Kiedyś był ....…, a potem …..... .”.

2. Na koniec wspólnie stwórzcie z tych przedmiotów wystawę albo stwórzcie z nich album (każdy z nich sfotografujcie za pomocą aparatu instax i wklejcie do albumu). Przy każdym eksponacie lub przy każdym zdjęciu zapiszcie jedno zdanie, które określa, co się stało z tym przedmiotem, co się wydarzyło, jak zadziałał czas. Jeśli uda Wam się zrobić książkę, to zachowajcie ją w Waszej klasie/ grupie i sięgnijcie do niej po roku, żeby móc sprawdzić, jak zmieniło się wasze postrzeganie. A może umieścicie w niej dodatkowe przedmioty, w których chcecie zaobserwować upływ czasu?

3. Zaproś uczniów do koła i poproś, aby każdy podzielił się z innymi tym, z czym kończy dzisiejsze zajęcia.

 

2. Poczucie czasu 45 min.

1. Poproś uczestników, by usiedli – każdy w innym miejscu sali, np. na podłodze i zamknęli oczu. Powiedz, że ich zadaniem będzie próba samodzielnego oszacowania upływu 60 sekund – dasz sygnał startu, a ten, kto uzna, że właśnie minęła minuta, wstaje. Zaznacz, by każdy robił to według własnego wyczucia, nie zwracając uwagi na innych.

Na koniec, gdy wszyscy otworzą oczy, wskaż, które osoby były bliskie realnych 60 sekund, kto wstał wcześniej, kto później.

Porozmawiajcie o subiektywnym i obiektywnym aspekcie mierzenia czasu:

- Jakimi sposobami mierzy się czas?

- Co sprawia, że czas się dłuży lub biegnie szybko? Możecie wskazać konkretne przykłady takich momentów.

2. Poproś uczniów, by pomyśleli o sytuacjach, kiedy czują upływ czasu, kiedy go jakoś doświadczają, zwracają uwagę na to jak upływa. Niech każdy zapisze wybrane przez siebie sytuacje: po jednym haśle na jednej planszy. Zaproś uczniów do tego, by ułozyli je od tego, gdy czas dłuży się najbardziej, do tego, gdy biegnie najszybciej (np. KOLEJKA W SKLEPIE, POCZEKALNIA U DENTYSTY, KLASÓWKA, WAKACJE, DZIEŃ URODZIN, INTERESUJĄCY FILM etc). Poleć, aby uczniowie zapoznali się z osiami kilku innych osób. Podsumujcie to zadanie na forum. Co ucznioiwe zauważyli na osiach? Jeśli są między wami różnice zdań, spróbujcie powiedzieć, dlaczego tak jest. Czy czas jest ten sam dla wszystkich, czy inny? Od czego zależy to jak go czujemy?

Wariant: W klasie o mniejszej liczbie uczniów możecie spróbować pracować nad stworzeniem takiej osi wspólnie i na bieżąco dyskutować o różnicach zdań. 

3. Zaproś uczniów do rozmowy o odczuwaniu czasu przez różne osoby. Możecie rozmawiać na forum lub stworzyć mniejsze grupy dyskusyjne - wówczas podawaj co kilka minut kolejne pytania do przedyskutowania:

- Czy wasi rodzice czasem inaczej odczuwają czas niż Wy? Czy dorośli inaczej go czują? Czy czasem o tym mówią?

- Czy chcielibyście mieć wpływ na czas? Jak byście z tego skorzystali?

- Po co człowiekowi czas?

- Jaki jest czas? Czy czas ma jakieś cechy?

3. Linia czasu 45 min.

1. W sali naklej na podłodze bardzo długą linię (np. przy użyciu taśmy malarskiej). Zaznacz, w którym miejscu jest początek, a na drugim końcu umieść strzałkę wyznaczającą koniec.

2. Zaproś uczestników i uczestniczki do sali, powiedz im, że to, co widzą, to linia czasu, linia życia. Poproś, by stanęli w tym miejscu, w którym ich zdaniem są teraz. Muszą sami ocenić, czy to na samym początku, czy dalej – podkreśl, żeby nie sugerowali się wyborami kolegów, ale własnym poczuciem czasu. Linia nie ma żadnych oznaczeń, przedziałek, cezur – uczestnicy sami, intuicyjnie określają, które miejsce co oznacza, wiedząc, gdzie jest początek, a gdzie koniec.

Potem zadawaj pytania i proś, by odpowiadali, zajmując miejsce na linii zgodne z ich punktem widzenia. Po zajęciu przez nich miejsc na linii po każdym pytaniu, zachęć uczestników, by spojrzeli, gdzie stoją inni.

Pytania:

- Ile masz lat?

- Ile chciałbyś mieć teraz lat?

- Ilu nie chciałbyś mieć teraz lat?

- W którym momencie życia człowiek jest twoim zdaniem najmądrzejszy?

- W którym momencie człowiek najlepiej się bawi?

- W którym momencie życia człowiek najwięcej może zrobić?

- Który moment życia jest najłatwiejszy?

- Który moment życia jest najtrudniejszy?

- W którym momencie życia człowiek najlepiej wygląda?

Możesz też dodać własne pytania lub zaprosić uczniów do zadawania grupie pytań związanych z linią czasu. 

Wariant: Po zadaniu każdego pytania możecie krótko porozmawiać na forum o tym, jak postrzegacie Wasze odpowiedzi lub poprosić uczniów o taką rozmowę w parach.

3. Po zakończonym ćwiczeniu podsumujcie je wspólnie:

- Które pytanie było najtrudniejsze?

- Czy w którymś momencie wszyscy odpowiedzieli tak samo?

- Czy zaobserwowaliście jakieś prawidłowości? Gdzie czuliście się najmniej komfortowo (w zależności od odpowiedzi, można wprowadzić pogłębiające pytania o starość, przemijanie, zmianę – jak o niej myślą).

4. Kalendarium przyszłości 45 min.

1. Przygotuj dużą przestrzeń. W dalszym ciągu korzystajcie z osi czasu. Zaznaczcie na niej punkt, który oznacza wiek uczestników zajęć. Niech wszyscy uczestnicy staną na niej. Powiedz uczestnikom, że na Twój znak wszyscy będziecie robić krok i że każdy krok w zabawie będzie oznaczać 10 lat. Każdej osobie daj pudełeczko/kopertę z ośmioma karteczkami, na których będą zapisane początki zdań (tekst znajdziesz poniżej). Powiedz, że będą z nich korzystać podczas kolejnych kroków-etapów.

2. Po wykonaniu przez całą grupę jednego kroku do przodu ogłoś, ile mają lat: np. – minęło 10 lat, teraz macie 21 lat (jeśli uczestnicy mają obecnie 11 lat). Poproś, by każdy z uczestników przeczytał pierwszą wylosowaną przez siebie kartkę i dokończył zdanie na głos. Jeśli uczestników jest więcej niż 10 osób poproś, by zdanie dokańczali w dialogu z osobą obok siebie.

Początki zdań:

- Będę umiał...

- Nie będę miał

- Będę …

- Pojadę…

- Zrobię…

- Będę wiedział…

- Stanę się…

- Spotkam…

3. Po zakończeniu działa zapytaj uczestników o wrażenia z zadania. Czy trudno było im sobie wyobrażać przyszłość? Który moment w czasie najtrudniej, który najłatwiej? Co pomagało im wyobrażać sobie kolejne momenty w czasie?

Porozmawiajcie tez o tym, co wydarzyło się dla nich podczas tej "podróży":

- W którym miejscu odczuli największą zmianę? 

- Jak się czuli na końcu drogi?

4. Zrób małe głosowanie: potraktuj os czasu jako linię, która dzieli salę na dwa pola – jedno oznacza „Chcę spowolnić upływa czasu", drugie „Chcę przyspieszyć upływ czasu". Poproś, by uczniowie wybrali, bliższą im odpowiedź, stając po wybranej stronie osi czasu. Zaproś uczniów do skomentowania swojego wyboru i proporcji pomiędzy odpowiedziami w grupie.

 

5. List do czasu 45 min.

1. Poproś każdą osobę, by usiadła w wygodnym miejscu i napisała list do czasu, zastanawiając się, co chce mu powiedzieć (np. o co poprosić, za co podziękować, jakie postulaty wysunąć lub za co skarcić). Daj uczniom na to MAŁO czasu, np. 5 minut (możesz powtórzyć doświadczenie z wyczuwaniem czasu, z początku zajęć).

2. Zdecyduj, jak będzie wyglądała sytuacja prezentowania listów. Możesz wybrać różne sposoby, w zależności od tego, jaki rodzaj atmosfery chcesz zbudować. Np.:

- poproś o indywidualne odczytanie listów/fragmentów przez chętny osoby, a potem porozmawiajcie o Waszych spostrzeżeniach

- pobawcie się tworzeniem z Waszych listów jednego wielkiego listu do czasu: na Twój sygnał zaczynacie, każda osoba decyduje, który fragment przeczyta i kiedy włączy się z nim (możesz wprowadzić ograniczenie do jednego najważniejszego zdania lub wejść w rolę dyrygenta, który wskazuje kolejne osoby).

3. Zaproś grupę do koła. Powiedz, że to Wasze ostatnie spotkanie poświęcone tematowi czasu. Poproś, aby kady podzielił się z innymi tym, co było dla niego ważne w tych lekcjach. Podziękuj grupie za pracę.