Zajęcia są przeznaczone na 2 x 45 min (plus przerwa pomiędzy lekcjami - wykorzystana na zbieranie materiału potrzebnego w drugiej części zajeć).

1. Zamiast wprowadzenia – Ślepe krzesło 15 min.

Ćwiczenie ma funkcję rozgrzewki, wprowadzenia w temat języka, pozwala na ujawnienie językowego obrazu świata oraz pokazuje jego indywidualny wymiar (subiektywny, zależny od własnych skojarzeń).Ma pokazać względność języka, zachęcić do twórczej zabawy słowem.
Zaproś około 7 ochotników. Jeden z nich siada na krześle z zamkniętymi oczami. Pozostali ustawiają się w kole wokół tego krzesła. Każdy ze stojących w kole wypowiada po kolei jakieś słowo – te słowa to np. przedmioty, kolory, kształty, detale, które można zaobserwować w klasie. Zachęć uczniów, aby mówili je szybko, starając się zachować płynność ćwiczenia. Ważne, aby słowa się nie powtarzały. Na każde słowo osoba w środku odpowiada swoim pierwszym skojarzeniem, np. ławka – park itp.
Ćwiczenie powtórz w kilku podgrupach (kiedy jedna podgrupa wykonuje ćwiczenie reszta obserwuje). Najlepiej powędrować z krzesłem poza klasę i zrealizować ćwiczenie w różnych miejscach szkoły (na korytarzu, w stołówce, w bibliotece itp.), a nawet poza nią (boisko, ulica itp.).
Aby wzmocnić efekt ćwiczenia, osobę, która ma usiąść w środku koła, możemy wprowadzić z już zamkniętymi oczami. Zadbaj o to, aby uczestnicy w tej sytuacji czuli się bezpiecznie – najlepiej więc wcześniej zapytać uczniów, w jakiej formie wolą wykonać ćwiczenie.

2. Rozmowa 5 min.

Zaproś uczniów do dyskusji na temat wykonanego ćwiczenia. Zapytaj jak czuły się osoby, które siedziały w środku, czy ćwiczenie sprawiło, że inaczej odbierały otoczenie, czy odkryły dla siebie w nim coś nowego, co ich zaskoczyło, zdziwiło.

Resztę uczestników dopytaj, czy było łatwo dobierać słowa, nazywać rzeczy, co ich zaciekawiło lub zdziwiło.

3. Hamlet – wielogłos w monologu 25 min.

Rozdaj uczniom pojedyncze słowa z monologu Hamleta Być albo nie być…(możesz użyć innego monologu, ważne jednak, aby tekst był powszechnie znany, pochodził z kanonu). Nie ujawniaj, skąd pochodzą słowa. Proponowane słowa to np.:

○ być

○ pociski

○ los

○ sen

○ ziemia

○ marzenie

○ ciało

○ męczarnie

○ nuda

○ tchórz

○ przedsiębiorczość

○ nazwisko

○ grób

Każdy uczestnik powinien mieć jedno słowo. Słowa mogą się powtarzać. Poproś uczniów, nadal nie ujawniając im, że słowa pochodzą z Hamleta, by ułożyli z danym słowem zdanie lub rozwinęli je w inny sposób. Na każdej karteczce obok słowa dopisz krótkie polecenie np. nuda/Napisz którą definicje słowa nuda, marzenie/podaj 3 dowolne skojarzenia do słowa marzenie, grób/wypisz dwa zw. frazeologiczne ze słowem grób.

Kiedy skończą, poproś, aby oczyścili salę z krzeseł, rozstawili się w różnych, wybranych przez siebie miejscach i zamknęli oczy. Ważne, aby uczniowie nie stali zbyt zwartą grupa, tylko rozsypali się po przestrzeni. Przejdź się po sali i dotykaj kolejnych osób do ramienia. To będzie znak, że osoba ta ma otworzyć oczy i zacząć czytać swój tekst. Dotknięciem ręki włączasz i wyłączasz poszczególne osoby. Możesz dowolnie sterować tą sytuacją. Uczniowie mogą czytać teksty jeden po drugim lub możesz przerywać jeden tekst i włączać kolejny. Możesz włączać dwa teksty jednocześnie. Upewnij się, że podczas ćwiczenia wszyscy uczniowie odczytali swoje teksty lub ich fragmenty.

Poproś, aby uczniowie otworzyli oczy i zastanowili się, jaki gest chcieliby dodać do swojego tekstu. Gest powinien w pewien sposób odzwierciedlać idee tekstu/słowa. Powtórzcie ćwiczenie z czytaniem tekstów. Tym razem uczniowie powinni mieć otwarte oczy i obserwować siebie nawzajem. Reagując na dotknięcie, poszczególne osoby zaczynają czytać/mówić swój tekst, dodając do tego wymyślony gest.

Ujawnij, że słowa wzięte są z monologu Hamleta – możesz krótko wprowadzić uczestników w historię i kontekst monologu.

Podziel uczniów na 3 grupy. W żadnej z grup słowo nie może się powtarzać .Pierwsza grupa zajmuje miejsce na środku sali, na krzesłach ustawionych jedno obok drugiego. Zacznij czytać monolog. Poszczególne osoby na krzesłach reagują, gdy usłyszą swoje słowo - włączają się i zaczynają czytać swoje teksty. Druga grupa do tekstów dodaje gesty. Ostatnia posługuje się tylko gestem – w reakcji na usłyszane słowo można swój gest powtarzać. Natężenie, intensywność gestu też ma tutaj znaczenie.

W czasie, kiedy uczeń się wypowiada/pokazuje, zatrzymaj czytanie monologu, tak, aby prezentacje uczniów były dobrze słyszane, a pozostali uczestnicy mogli się na nich skupić. Kiedy jedna grupa prezentuje teksty/gesty, reszta ogląda działanie.

Zadanie ma na celu pokazanie, że pozornie ten sam, znany (choćby ze szkoły) dramatyczny monolog, może być na różne sposoby przetwarzany i aktualizowany, że sam język lub np. jego brak, może być przedmiotem zainteresowania – na poziomie znaczeniowym i formalnym. Eksperymentując z percepcją, połączeniem słowa i gestu, ćwiczenie ma zachęcić uczniów do bardziej świadomego podejścia do samego języka, pokazać język jako inspirację do działania teatralnego.

4. Przerwa na słuchanie + prezentacja i dyskusja 25 min.

Poproś uczniów aby rozeszli się po szkole. Wcześniej niech każdy wybierze sobie miejsce na „słuchanie języka szkoły”. Słuchać powinni w miejscach jak najbardziej różnorodnych: korytarz, okolice sklepiku, stołówka, pokój  nauczycielski, szatnia itp. Zadaniem uczniów będzie notowanie słów/zdań, jakich używają osoby przebywające w danych miejscach: nauczyciele, uczniowie, pracownicy itp.

Po przerwie poproś uczniów aby usiedli w kręgu. Ochotnik czyta jedno z zebranych/zasłyszanych słów/zdań. Kiedy inny uczestnik poczuje, że jego tekst/słowo nawiązuje do poprzedniego, włącza się i odczytuje je. Tak działajcie, aż do wyczerpania zebranych tekstów/słów (jako formę prezentacji możesz wybrać także jedno z ćwiczeń opisane w powyższym zadaniu HAMLET…)

Kiedy uczniowie skończą porozmawiajcie o tym, jaki językowy obraz szkoły wyłania się z zebranych tekstów. Jaki język używany jest przez uczniów, pracowników szkoły? Czym się różni język stosowany na lekcji od tego stosowanego na przerwie? Czy język w szkole poddawany jest kontroli? Jakie są szkolne wzory językowe?

5. Prezentacja filmu + dyskusja / podsumowanie 25 min.

Ta część warsztatu służy zebraniu i podsumowaniu całości pracy. Film ma być kontekstem, który zasygnalizuje i wzmocni poszczególne kwestie podnoszone podczas zajęć. Kategorie przydatne podczas dyskusji o filmie to m.in.: nie-przezroczystość języka, krytyczny potencjał szkoły i teatru, zabawy językiem, didaskalia, uwspółcześnianie itp.

Przykładowe pytania do dyskusji:

○ Co to Waszym zadaniem znaczy, że ” język nie jest przezroczysty”?
○ Czy kolejne ćwiczenia zmieniały w jakiś sposób Wasz odbiór języka? Który model słuchania był dla Was najciekawszy?
○ Jak w kontekście ćwiczenia ze zbieraniem tekstów podczas przerwy i ćwiczenia  z Hamletem rozumiecie kategorię „publiczny”?
○ W jaki sposób szkoła i teatr spełniają funkcję publiczną: jako strażnicy kanonu, czy przestrzeń otwarta na debatę, dająca szansę na krytycznie odnoszenie się do przekazywanych treści?