Dzień Kobiet
Dorota Ogrodzka

Dzień Kobiet

Warsztat przeznaczony do poprowadzenia przed Dniem Kobiet pozwala na podjęcie z uczniami tematu płci oraz sposobu, w jaki jest ona przedstawiana i odbierana w naszej kulturze. Jego celem jest zachęcenie uczestników do spojrzenia na kobiecość jako konstrukt budowany przez konkretne gesty, zachowania, rekwizyty, język. Podejmowane z grupą działania dają pole do namysłu nad tym, w jaki sposób można rozszerzać myślenie o modelach kobiecości tak, by nie było to dla nikogo opresyjne, bolesne czy wykluczające.

  • Informacje o konspekcie

    Grupa wiekowa Wiek 13-16 lat
  • Rodzaj zajęć godzina wychowawcza, koło teatralne, przygotowanie wydarzenia szkolnego / klasowego
  • Miejsce sala lekcyjna, budynek szkoły, sala gimnastyczna / duża przestrzeń
  • Czas 240 minut
  • Cel zajęć
    • zapoznanie uczniów z pojęciem performatywności, także w odniesieniu do kategorii płci;
    • zachęcenie uczniów do lektury tekstów teoretycznych, filozoficznych i czerpania z nich impulsu do własnej refleksji, kształtowania światopoglądu;
    • rozwijanie wrażliwości społecznej uczestników, pogłębianie świadomości dotyczącej równości płci, równości obywatelskiej;
    • uwrażliwienie uczniów na stereotypy i zachęta do pogłębionej refleksji prowadzącej do wykraczania poza stereotypowe myślenie, pobudzanie krytycznego myślenia o naszej kulturze społeczeństwie;
    • zachęcenie do przyjmowania aktywnych postaw w kształtowaniu rzeczywistości symbolicznej i społecznej.
  • Metody pracy improwizacje ruchowe, improwizacje słowne, performans, pokaz, pokaz fragmentów filmu lub spektaklu , praca z tekstem, burza mózgów

Przygotowanie do zajęć

Aranżacja przestrzeni

Sala, krzesła, wyposażenie multimedialne.

Środki dydaktyczne

Proste materiały: papier, mazaki, rzutnik, ekran, komputer, głośniki, kable do transmisji na żywo mikrofon.
Inne materiały plastyczne wybrane przez uczniów do poprowadzenia ostatniej części.

Przebieg zajęć

1. „Casting" 45 min.

W sali zorganizuj stanowisko z kamerą, która będzie transmitować obraz (ale bez dźwięku) tak, by widać go było na rzutniku przed salą. Poproś uczestników, by zebrali się przed wejściem do sali i wchodzili pojedynczo. Poproś pierwszą osobę, która wejdzie o wykonanie przed kamerą zadania: biegaj jak dziewczyna. Potem kolejne zadania: rzucaj jak dziewczyna, bij jak dziewczyna, przygotowuj się do biegu jak dziewczyna. Gdy wykona zadanie, niech stanie się operatorem kamery. Poproś kolejną osobę i zadaj jej podobne zadania. W ten sposób zaproś jeszcze kilka osób do działania. Następnie zaproś do sali wszystkich uczestników. Zapytaj tych, którzy nie brali udziału w akcji, tylko ją obserwowali, jakie ich zdaniem było zadanie. Następnie zapytaj wszystkich uczestników o wrażenia: jak im się działało, jak oglądało akcje? Czy podobało im się to, co widzieli? Jakie były ich skojarzenia, gdy usłyszeli hasło: jak dziewczyna? Co było dla nich w tym trudne, może oburzające? Co powodowało emocje, jakie?

Następnie wspólnie obejrzyjcie film „Like a girl” i porozmawiajcie jeszcze chwilę o odczuciach i wrażeniach. Jak uczestnicy tego filmowego eksperymentu odczytali plecenia? Czy podobnie do Twoich uczestników? Zapytaj uczniów o wnioski: co dla nich wynika z tego eksperymentu?

2. POWINNY/MUSZĄ/MOGĄ 45 min.

Na dużym kartonie/brystolu/flipcharcie umieść kilka pasków papieru z czasownikami modalnymi (MUSZĄ, POWINNY, LUBIĄ, MAJĄ, CHCĄ, SĄ DOBRE W) oraz określeniami: NIGDY, ZAWSZE. Na odwrocie każdego paska zapisz jego owróconą formę (np. dla POWINNY – NIE MUSZĄ, dla LUBIĄ – nie zawsze LUBIĄ, dla MAJĄ – czasem nie MAJĄ, dla CHCĄ – nie zawsze chcą itd.) Połóż paski tak, by te pierwotne czasowniki i określenia były na górze. Rozłóż określenia jedno pod drugim, w pewnej odległości.
Po lewej stronie obok każdego określenia zapisz słowo KOBIETY. Powstaną w ten sposób rozpoczęte zdania: KOBIETY MAJĄ, KOBIETY POWINNY…

Poproś grupy, by uzupełniły zdania według skojarzeń, przywołując zdania, przekonania, które ich zdaniem często występują w kulturze, w społeczeństwie, z którymi na co dzień się stykają.
Następnie porozmawiajcie przez chwilę o tym, co widzicie. Zapytaj ich: jak się czują z tym, co zostało zapisane, które zdania budzą ich opór i dlaczego. Każda grupa niech wybierze trzy zdania, z którymi najbardziej się nie zgadza, które są dla jej członków najbardziej problematyczne lub budzą najtrudniejsze emocje.

Następnie poproś grupy, by każda ustawiła z siebie obraz, zatrzymaną sytuację (może zawierać element ruchu, ale całość niech będzie możliwa do zaprezentowania w piętnaście sekund) odpowiadającą temu zdaniu. Niech zaprezentują je sobie nawzajem. Przy okazji każdej kolejnej prezentacji zachęć pozostałe grupy, by dokonywały w tym obrazie zmian, które sprawią, że wymowa tego obrazu stanie się dla nich akceptowalna. Poproś zmieniających o nadanie tytułów nowym obrazom. Niech każda grupa zaproponuje trzy obrazy, które ulegają zmianie i dzięki temu każda zostaje z trzema tytułami, hasłami, które będą wykorzystane później.

3. Zmiana czasowników 20 min.

Wszyscy wróćcie teraz do miejsca, gdzie leży karton z hasłami. Odwróć wszystkie paski papieru tak, by widać było przeciwieństwa. Zdania zmieniły znaczenie (np. KOBIETY POWINNY BYĆ DELIKATNE na Kobiety NIE MUSZĄ być DELIKATNE albo KOBIETY SĄ DOBRE w OPIEKOWANU SIĘ DZIEĆMI na KOBIETY NIE MUSZĄ BYĆ DOBRE W OPIEKOWANIU SIĘ DZEĆMI) – zapytaj uczestników o to, jak się czują z tym stwierdzeniami? Która zmiana cieszy ich najbardziej? Jak zmieniły się wybrane przez nich zdania, jak się z tym czują?

4. Performatywność płci 40 min.

W grupach (ok. sześcioosobowych) przeczytajcie tekst Judith Butler „Performatywność płci”. Niech każda grupa, poszuka przykładów performatywności płci, czyli elementów konstruujących to, co w kulturze uznaje się za kobiece (np. strój, zachowania, cechy przypisywane kobiecości).

5. Przemówienia 45 min.

1. Poproś, by każda grupa wróciła do trzech wybranych przez siebie zdań, tym razem w wersji zmienionej. Niech staną się one punktem wyjścia do napisania przemówień. Każdy zespół wybiera jedno sformułowanie (do wykorzystania w tekście mają hasła-tytuły zmienionych obrazów z etapu trzeciego) lub może połączyć wszystkie (lub dwa) sformułowania w jednym przemówieniu.

2. Po napisaniu przemówienia grupy wymieniają się tekstami. Każda grupa decyduje, w jaki sposób odczytuje otrzymane przemówienie (czy robi to jedna osoba, czy na głosy, czy chórem) i czy wykorzystuje fragmenty przygotowanych wcześniej obrazów/sytuacji do prezentacji przemówienia.

3. Zaproś uczniów do wspólnego oglądania performatywnych przemówienia wszystkich grup, porozmawiaj z nimi o każdym: co w tych przemówieniach działa (jakie argumenty, hasła, ale też formy pokazania, odczytania). Jak można by je rozwinąć w sceny, sekwencje działań? Jakie postulaty wnoszą? Z czym się nie zgadzacie, jeśli pojawiają się w wystąpieniach innych grup takie elementy?

6. Rytuały 45 min.

1. Poproś uczniów, by spróbowali przypomnieć sobie, jakie rytuały, zwyczaje z okazji Dnia Kobiet znają. Skomentujcie je wspólnie: czy je lubicie, czy nie, co one dają społeczeństwu, jakie niosą ze sobą znaczenia.

2. Zaproponuj, by każda grupa, korzystając z napisanego przemówienia i wcześniejszych rozmów zaprojektowała alternatywny rytuał/akcję z okazji Dnia Kobiet, który przybliża tę wybraną przez nich ideę/zdanie.
Np. Kobiety nie muszą być delikatne – jak zaprojektować akcję wcielającą tę frazę w życie, jak dać szansę uczestniczkom na okazanie niedelikatności, oswojenie się z tym, że jest ona dozwolona i możliwa).

Nie chodzi tu scenki i prezentacje haseł, ale o zaprojektowanie na ich podstawie akcji/działań, w których inni uczniowie szkoły będą mogli coś zrobić, wziąć aktywny udział. Niech to będą prawdziwe i realne działania: tak jak dawanie kwiatów jest prawdziwe.

Poproś, by każda grupa przygotowała plan akcji, wraz z krótkim przedstawieniem scenariusza. Ważne, by była to akcja możliwa do przeprowadzenia w szkole.

3. Zaproś zespoły do prezentacji zaprojektowanych działań – niech w miarę możliwości mają one charakter performatywnego spaceru po szkole i wskazania miejsc, w których będą się toczyć działania lub performatywnego opisu z wytłumaczeniem planu. 

4. Zachęć uczestników do podjęcia decyzji – które akcje będą realizowane w szkole i kiedy (mogą wybrać jedną, kilka lub wszystkie w zależności od chęci i sił).
Zrealizujcie akcje w szkole, po każdej zorganizujcie krótką dyskusję z uczniami, którzy wezmą w niej udział: co oni myślą o Dniu Kobiet? Jak czuli się w zaproponowanych akcjach? Co z nich odczytują? Jak je rozumieją?
Po zrealizowanych akcjach porozmawiaj z uczestnikami warsztatu o tym, jakie mają wnioski z organizowania i przeprowadzania akcji.

Zobacz też

Judith Butler, „Zapis na ciele. Performatywna wywrotowość", [w:] "Antropologia Widowisk. Wybór Tekstów", pod red. L. Kolankiewicza, Warszawa 2010.
„Gender. Przewodnik Krytyki Politycznej", Warszawa 2014.
Film „Dzień Kobiet" w reżyserii Marii Sadowska (dostępny np. w serwisie vod.onet.pl)
Judith Butler, „Uwikłani w płeć", tł. K. Krasuska, Warszawa 2008.
„Gender: perspektywa antropologiczna", t.2: kobiecość, męskość, seksualność, pod red. R. Hryciuk, Warszawa 2007.

O autorach

Dorota Ogrodzka

Artystka społeczna, pedagożka teatru, reżyserka i badaczka, aktywistka. Kuratorka i tutorka projektów artystyczno-społecznych i artywistycznych, wspiera zespoły twórcze, artystów, liderki lokalne. Wiceprezeska Stowarzyszenia Pedagogów Teatru, z którym realizuje warsztaty, procesy twórcze, spektakle i wydarzenia. Jest członkinią międzynarodowej sieci Reshape, w której od 3 lat pracuje na rzecz rozwijania sektora kultury i sztuki. Współorganizatorka festiwalu SLOT ART, kuratorka programu warsztatowego, członkini Rady Slotu. Prowadzi zajęcia w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Polsko-Japońskiej Szkole Technik Komputerowych. Współpracuje z wieloma teatrami i instytucjami kultury oraz organizacjami, w Warszawie, kraju i zagranicą, m.in. z Teatrem Powszechnym im. Z. Hübnera, Krytyką Polityczną, Fundacją Szkoła Liderów, Towarzystwem Inicjatyw Twórczych "ę", Fundacją Sto Pociech, Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego.

Dorota Ogrodzka

Podobne konspekty