Lekcja może zostać przeprowadzona jako wprowadzenie do wizyty w Laboratorium Ciemności w Polskim Związku Niewidomych w Instytucie Tyflologicznym (http://pzn.org.pl/laboratorium-ciemnosci-warsztaty-edukacyjne-dla-dzieci-i-mlodziezy/) lub poprzedzać udział klasy w „Niewidzialnej wystawie" (http://niewidzialna.pl/).

1. Przed klasą 10 min.

Zanim wejdziesz z uczniami do sali, podziel klasę na dwie grupy. Osobom z grupy A rozdaj opaski na oczy i połącz je w pary z uczniami z grupy B – ich zadaniem będzie towarzyszenie osobom z zasłoniętymi oczami w trakcie wchodzenia do klasy (nie precyzuj sposobu). W klasie osoby z grupy A zdejmują opaski.

Usiądź z uczniami w kole na podłodze. Porozmawiaj z nimi na temat odczuć wynikających z pierwszego zadania. Zapytaj, co było trudne, przyjemne, kłopotliwe. Co czuły osoby niewidzące, a co ich przewodnicy? Czy bez patrzenia znana droga, na którą zwykle nie zwraca się uwagi, wydaje się inna? Co się zmienia? Czy zwróciliście uwagę na coś innego? Czy łatwo jest być przewodnikiem dla drugiej osoby? O czym trzeba pamiętać?

2. Czytanie na głos – „Oczy” Iwony Chmielewskiej 10 min.

Przeczytajcie w wybrany sposób książkę – jeśli masz taką możliwość, wyświetl ilustracje poszczególnych stron na tablicy multimedialnej.

3. Czy oczy to skarb? 10 min.

Poproś o refleksje uczniów na temat przeczytanej książki. Jako punkt wyjścia możesz potraktować cytat otwierający książkę: „Ten, kto widzi, nie wie nawet, jak cenny skarb dostaje w prezencie” (I. Chmielewska). Zapisz go na tablicy, a pod spodem narysuj parę oczu. Następnie zapytaj uczniów, jak rozumieją to zdanie i poproś, aby umieszczali wokół oczu argumenty za tym, że są one nieocenionym skarbem. A może ktoś ma inne zdanie? Porozmawiajcie o tym.

Moderując rozmowę uczniów, możesz posłużyć się poniższymi pytaniami:

- Czy jest Wam ten temat bliski? Czy raczej Was nie dotyczy?

- Czy trzeba być niewidomym/ ą, by móc zrozumieć inny świat – świat bez obrazu?

- Czy istnieją jakieś sposoby zbliżenia się do tego świata?

4. Z różnych stron 5 min.

Postaw krzesło (lub inny przedmiot) na środku sali i poproś uczniów, aby obejrzeli go różnych stron – tak wielu, ile potrafią odnaleźć.

Wariant: Następnie możesz zaproponować, aby w miejsce krzesła stanął jeden z uczniów.

Poproś, aby uczniowie podzielili się swoimi obserwacjami. Jak różne perspektywy wpływają na przemyślenia?

A teraz niech spróbują zbadać ten przedmiot bez patrzenia, z zamkniętymi oczami – czy pojawiają się jakieś nowe istotne cechy? Z jakich zmysłów korzystają teraz?

5. Co by było gdyby...? 15 min.

„Co by było gdyby…” – powiedz uczniom, że takie pytanie stawiał na początku XX. wieku rosyjski reżyser Konstanty Stanisławski swoim aktorom. Krótko przybliż im tę postać jako wielkiego reżysera teatralnego, który stworzył jedną z najbardziej znanych metod gry aktorskiej. Jedno z poleceń, które dawał aktorom brzmiało „Wyobraź sobie, co by się stało, gdybyś znalazł/a się w takiej sytuacji…”. Zapowiedz, że teraz Wy spróbujecie skorzystać z tej zasady pracy.

Powiedz, że będziecie próbowali „wejść w czyjąś skórę" – zacznij od postawienia uczniom dwóch pytań: o to, kim chcieliby się stać, a kim zdecydowanie nie? Następnie poproś dzieci o wybranie kilku postaci z obu podanych przez nie grup. Powiedz, że przed chętnymi osobami stoi teraz zadanie aktorskie wcielenia się w wybrane postaci, spojrzenia na rzeczywistość ich oczami. Aby wyraźniej zaznaczyć, że jest to rola,  można odrysować na papierze sylwetkę ludzką i wyciąć otwór w miejscu głowy tak, że każde dziecko będzie mogło włożyć głowę w otwór lub posłużyć się przebraniem, np. użyć płaszcza lub butów czy kapelusza.

Następnie razem z pozostałymi dziećmi wejdźcie w interakcje z postacią, którą dany uczestnik kreuje, zadawajcie pytania dostosowane do sytuacji danego bohatera.

Każda osoba po “wyjściu z czyjejś skóry” odpowiada na pytania:

- Jak czułeś się w roli...?

- Co sprawiło Ci przykrość/trudność...?

- Jakie emocje wywołały w Tobie interakcje z pozostałymi dziećmi?

Zachowania i wybór postaci stają się punktem wyjścia do rozmowy: Jak poznać lepiej innego człowieka, jego świat? Jeżeli w wypowiedziach i zachowaniach postaci pojawią się stereotypowe mechanizmy, warto się na tym zatrzymać i podjąć w rozmowie temat, czym jest stereotyp w myśleniu, jak nie ulegać stereotypom (czyli zbiorowej, uproszczonej opinii)? Możesz też wprowadzić do rozmowy problem stereotypów, które zauważasz na co dzień w środowisku swoich uczniów (np. postrzeganie otyłych ludzi jako obżarciuchów, Romów jako złodziei, muzumanów jako terrorystów czy osób biednych jako patologii). Uważaj jednak przy tym, by rozmowa nie przyczyniła się do utrwalania tego obrazu, ale pozwoliła uczniom zrozumieć szkodliwość stereotypowego podejścia do innych ludzi.

 

6. Etiudy 15 min.

Poproś, aby dzieci w parach stworzyły króciutkie etiudy, w których na zmianę odgrywają mocniejszych i słabszych (zamiana odtwarzania ról następuje w trakcie sceny). Możecie wykorzystać również te przykłady stereotypowych ról, które pojawiły się wcześniej. Zaproś dzieci do zaprezentowania scenek. Następnie krótko je omówcie.

(Szczególną uwagę poświęć momentowi zamiany ról zamiany się miejscami - możesz poprosić o zaznaczenie go wymianą dosłowną: butów czy kapeluszy).

Podsumuj etiudy pytaniami: jak byście nazwali swoje odczucia wobec tych postaci, w które się wcielaliście/oglądaliście? Co było trudne we wczuwaniu się w rolę? Czym różniło się dla Was wcielanie w postać o mocniejszym i słabszym statusie?

7. Empatia 15 min.

Zapytaj uczniów, jak rozumieją słowo „empatia”. Jeśli nie pojawią się odpowiedzi, wprowadź to pojęcie, mówiąc, że jest to zdolność odczytywania/odczuwania czyichś uczuć, zdolność spojrzenia z innej strony, umiejętność przejęcia sposobu myślenia innej osoby, wyobrażenie siebie samego w podobnej sytuacji, akceptacja i otwartość na drugą osobę. Empatia to nie ocenianie, krytykowanie, ale i nie wyręczanie kogoś w zrobieniu czegoś.

Następnie poproś uczniów o podanie przykładów zachowań empatycznych. Zróbcie burzę mózgów. Możesz ich wesprzeć w razie problemów.

Opowiedz im o efekcie lustrzanego mechanizmu (i odpowiedzialnych za niego neuronach lustrzanych). Są to neurony odbijające jak w lustrze drugą osobę, bo właśnie w kontakcie z nią są one aktywizowane. Czujemy to, co inni czują. Możemy sobie wyobrazić sytuację, kiedy ktoś upada i natychmiast czujemy współczucie dla tej osoby. Następuje zatem współbrzmienie z osobą przez nas obserwowaną i jej stanem. Dzięki nim jesteśmy w stanie odczytać uczucia i intencje innej osoby.

Zaproponuje uczniom udział w ćwiczeniu „Lustro":

Niech uczniowie dobiorą się w pary i jedna z osób naśladuje ruch drugiej, na Twój znak następuje zamiana w parze.

8. Podsumowanie 10 min.

Porozmawiajcie o tym, jak zdobywamy naszą wiedzę o świecie i o samym sobie:

– co to znaczy przeglądać się w drugiej osobie?

– co nam daje zmienianie perspektyw, patrzenie z różnych punktów widzenia?

– czy łatwo jest zdolni wyjść z naszego małego świata i wejść w mały świat innej osoby?

– co trzeba zrobić żeby zrozumieć pewne zachowania, które nas wkurzają, irytują, napawają strachem, dziwią, wydają się niejasne?

– jak możemy reagować, zachowując szacunek dla drugiej osoby, mimo iż nie podzielamy jej zdania?

Praca domowa:

Poproś uczniów, aby w ciągu tygodnia zebrali obserwacje na temat empatycznych postaw, zachowań – swoich i ludzi wokół. Mogą je wypisać na kartce – na kolejnej lekcji spróbujcie je nagrać w formie radiowego serwisu informacyjnego „Dobre wiadomości”