1. Rozgrzewka 10 min.

1. Stańcie w kole. Poproś uczniów, aby za pomocą ciała reagowali na podawane przez Ciebie hasła (np. zmianą postawy, spojrzeniem, gestem, wyrazem twarzy). Podawaj kolejno hasła i za każdym razem daj uczniom chwilę na to, aby przyjrzeli się innym osobom:

- przyjazne spojrzenie,

- łagodne spojrzenie,

- wrogie patrzenie,

- widzieć w kimś przyjaciela,

- widzieć w kimś wroga,

- wroga postawa,

- przyjazne pozdrowienie,

- wrogie pozdrowienie…

2. Po przejściu przez wszystkie hasła zaproś uczniów do podzielenia się obserwacjami i wrażeniami. Możesz skorzystać z takich pytań jak:

- Co zmieniało się w ciele na hasło „wrogi”?

- Jakie wyglądało wrogie ciało? Jak przyjazne?

- Jak czuliście się w obu postawach?

Zachęcaj uczniów, by próbowali to nazwać, opisać, uchwycić.

3. Zapowiedz, że dziś będziecie zajmować się tematem wroga i przeczytacie książkę, która dotyczy tego zagadnienia.

Główny temat zajęć – wróg – pojawia się już na etapie rozgrzewki. Aby otworzyć uczniów na szersze, nie tylko intelektualne rozumienie tematu, warto zacząć od działań, które pozwolą przyjrzeć się temu, jak hasło wróg pracuje w naszym ciele, ruchu i postawie. W ten sposób zwrócisz ich uwagę na to, że ciało komunikuje nasz stosunek do innych ludzi. Często w naszym ciele można odczytać to, jak myślimy o drugim człowieku, ale też sami możemy zauważyć, co wrogie myślenie o ludziach robi z naszym ciałem! W ten sposób uczniowie uczą się uważnie odbierać i czytać sygnały z ciała.

2. Jeśli jest WRÓG, to jest i WOJNA 15 min.

Powiedz uczniom, że w książce, która przeczytacie za moment, wrogowie spotykają się na wojnie. Zaproś ich do wspólnego tworzenia dźwięków wojennych. Niech uczniowie zajmą dowolnie wybrane miejsce w sali. Poproś, żeby każdy z uczniów zaproponował jeden dźwięk kojarzący się z wojną – mogą skorzystać do tego z głosu, wydobyć dźwięki za pomocą ciała lub użyć przedmiotów. Poleć, by każdy zapamiętał swój dźwięk: czas jego trwania, początek, rozwinięcie i zakończenie (tak, by był w stanie go powtórzyć). Spróbujcie nazwać, z czym kojarzą się Wam poszczególne dźwięki (np. wybuch bomby, strzały, cios, nalot, strach, bicie serca etc.).

Zaproponuj uczniom połączenie wszystkich dźwięków w jeden utwór. Poproś, aby każdy spróbował użyć swojego dźwięku co najmniej raz lub powtarzał go rytmicznie. Zwróć uwagę, aby uczniowie uważnie słuchali powstającej kompozycji. Poproś o całkowitą ciszę i daj znak do rozpoczęcia.

To zadanie warto wykonać z zamkniętymi oczami, żeby uczniowie nie czuli się skrępowani spojrzeniami kolegów / koleżanek oraz żeby faktycznie skupili się na warstwie dźwiękowej. To zadanie pozwala uczniom przełożyć na dźwięk ich emocje i skojarzenia związane z tematem wojny i pozwala zbudować nastrój do lektury utworu.

Powtórzcie tę dźwiękową improwizację raz jeszcze. Nie przejmujcie się, jeśli nie uda się go powtórzyć identycznie. Możecie nagrać ten utwór za pomocą telefonu i wspólnie – najlepiej z zamkniętymi oczami – odsłuchać. Zapytaj uczniów, jakie uczucia towarzyszyły im podczas słuchania? Jakie pojawiły się obrazy?

3. Rozmowy z wrogiem 25 min.

1. Książka „Wróg” jest zaprojektowana w ten sposób, że widzimy – czytając ją – co dzieje się w okopach u dwóch żołnierzy-wrogów. Zaproś uczniów do zaaranżowania w klasie sytuacji okopów: odwróćcie dwie ławki, które znajdują się w różnych rzędach i postawcie je do góry nogami. Zapowiedz, że wykorzystacie ja za chwilę do głośnego przeczytania tekstów, które stworzycie.

Wydrukuj parę podwójnych stron z książki, w taki sposób, żeby nie było na nich tekstów autora, rozdaj uczniom, siedzącym w parach. Powiedz, że jedna osoba z ławki dopisuje tekst do ilustracji A (lewa strona książki), a druga do ilustracji B (prawa strona książki). Co ta postać mogłaby ich zdaniem myśleć lub mówić, kiedy znajduje się w sytuacji okopu/wojny? Podkreśl, że podczas pisania nie można konsultować się z partnerem.

2. Przeczytajcie zapisane przez uczniów sceny. Opowiedz klasie, jak będzie wyglądała sytuacja prezentacji: dwie osoby, które odczytują swoje teksty, zajmują miejsca w okopach. Reszta grupy zajmuje wygodne dla siebie stanowiska wokół nich – tak by nikomu nie zasłaniać.

Wariant: Jeśli pracujesz w mniejszej grupie, możesz poeksperymentować z pozycją widza. W takim wariancie reszta grupy szuka miejsca, z którego chce oglądać sceny, w całej przestrzeni klasy. Pozwól im zabawić się sytuacją odbioru: niech dzieci zajmą miejsca wygodne dla siebie, np. na ławkach, żeby mieć różną perspektywę patrzenia i tym samym widzieć dzieci siedzące niemalże na podłodze.

Po wypowiedzeniu kwestii przez obie osoby w parze następuje zamiana. Dwójka, która czytała, dołącza do widzów. Miejsce w okopach zajmuje kolejna.

Sprawdźcie, jak pracują połączone przypadkowo teksty napisane przez dzieci. 

3. Na koniec działania zapytaj uczniów o ich obserwacje, komentarze. Porozmawiajcie o tym, co się pojawiło w scenach, jakie emocje towarzyszyły dzieciom, które weszły w rolę wrogów, a jakie emocje pojawiły się u dzieci w roli widzów? Co nowego o temacie wroga powiedziały im usłyszane kwestie?

4. Czytanie z udziałem klasy 30 min.

Zacznijcie wspólne czytanie książki: znajdźcie miejsce w sali, w której możecie być blisko, ważne jest to, żeby dzieci dobrze widziały treść książki, ponieważ będziecie czytać wspólnie. Możecie też skorzystać z projektora – jeśli dysponujesz wersją elektroniczną książki.

Jest miejsce w książce, w które dzieci mogą swobodnie się włączyć – to moment, w którym padają słowa „jest wojna”. Poproś, aby na to hasło usłyszane w trakcie lektury klasa uruchomiła swoją orkiestrę i wykonała wcześniej zakomponowany utwór.

 

Wariant: Możesz zaproponować komuś z uczniów wejście w rolę dyrygenta. Zadaniem dyrygenta jest uruchomienie innych dzieci z ich pojedynczymi dźwiękami, aż do pełnego zaangażowania wszystkich. Dyrygent daje znać o zakończeniu utworu, wtedy Ty możesz czytać dalej. Masz możliwość rozwinięcia współpracy z dyrygentem i orkiestrą, i swobodnie przeplatać tekst książki z kompozycją  „Jest wojna”. Możesz również skorzystać z nagranego wcześniej na komórkę utworu – wtedy może on stanowić tło dźwiękowe dla tej historii.

Po przeczytaniu książki chwilę porozmawiajcie. Co dzieci myślą na jej temat? Co stanowiło największy problem dla żołnierzy siedzących w okopach? Spróbuj moderować rozmowę w taki sposób, żeby zwrócić uwagę uczniów na problem wyjścia z okopów i trudności w przerwaniu konfliktu. Skup uwagę uczniów na motywie, który pojawia się w utworze:  bohaterowie mają przeświadczenie, że to ktoś inny powinien zakończyć wojnę - bo obawiają się, że jeśli przerwą ją jako pierwsi, mogą zostać uznani za przegranych. Zapytaj, co oni myślą na ten temat.

Na koniec przenieś rozmowę w kierunku znanych im sposobów rozwiązywania konfliktowych sytuacji. Co pomaga w zażegnaniu konfliktu? Jak można wyjść z okopów?

5. Wyjście z okopów 10 min.

Po rozmowie wróćcie do pierwszego ćwiczenia. Teraz dzieci już bez tekstów, w takich parach w jakich czytały dialogi, wchodzą do okopów (dla ułatwienia możecie utworzyć dwa rzędy stojące naprzeciwko siebie). Zdanie wygłaszane wcześniej w okopie, teraz tylko przywołują w myślach, następnie wrogie spojrzenie zmieniają na przyjazne, pełne ciepła i łagodności spojrzenie. Poproś, by powoli opuścili okop i  spotkali się na pasie ziemi niczyjej, czyli na terenie między dwoma okopami, żeby wykonać wobec siebie przyjazny gest.

Ten rodzaj zamknięcia pozwala uczniom w symboliczny sposób wrócić po przebytym procesie do stanu przyjaznej atmosfery. Rozwinięciem tej lekcji mogą być zajęcia poświęcone metodzie Porozumienia bez przemocy, które pozwolą im poznać temat komunikacji opartej na potrzebach i uczuciach, które w sobie nosimy.

Ten rodzaj zamknięcia pozwala uczniom w symboliczny sposób wrócić po przebytym procesie do stanu przyjaznej atmosfery.

Porozmawiajcie o tym, jak się uczniowie czuli się w tej sytuacji… Co dzisiejsze zajęcia zmieniły w ich sposobie myślenia na temat wroga.