Hurra, Konstytucja! czyli o konstytucji chórem
Dorota Ogrodzka

Hurra, Konstytucja! czyli o konstytucji chórem

Warsztat jest propozycją przygotowania obchodów święta Konstytucji 3 Maja w nietypowej formule: czytania performatywnego fragmentów współczesnej Konstytucji RP w formie… chóru. Zastosowanie tej formy ma dać okazję do świadomego odczytania tekstu konstytucji, zastanowienia się nad jego znaczeniem oraz funkcją społeczną, a także własnym stosunkiem do jego zapisów. Pozwala też zapoznać uczestników z nowoczesnymi praktykami performatywnymi i przykładami wykorzystania zbiorowego głosu w teatrze.

  • Informacje o konspekcie

    Grupa wiekowa Wiek 16-19 lat
  • Rodzaj zajęć koło teatralne, przygotowanie wydarzenia szkolnego / klasowego
  • Miejsce sala lekcyjna
  • Czas 420 minut
  • Cel zajęć
    • zapoznanie uczestników z polską konstytucją, zachęcenie ich do uważnego, krytycznego przeczytania jej i namysłu nad nią, do świadomości praw i obowiązków obywatela;
    • pobudzenie uczniów do przyjmowania aktywnych postaw obywatelskich, związanych ze znajomością swoich praw i odwagą, by ubiegać się o ich egzekwowanie;
    • zapoznanie uczestników z performatywną formą chóru, znaczeniem i możliwościami tej konwencji, oraz przykładami jego użycia w sztukach performatywnych i działaniach społecznych;
    • rozwinięcie umiejętności współpracy uczestników poprzez działanie z formą chóru;
    • umożliwienie uczestnikom przyjmowania roli reżyserskiej, dzielenia się swoimi pomysłami i sprawdzania ich w kontakcie z grupą.
  • Metody pracy pokaz, pokaz fragmentów filmu lub spektaklu , praca z tekstem, praca z użyciem zasobów internetu, dyskusja, ćwiczenia muzyczne, ćwiczenia improwizacyjne, ćwiczenia głosowe

Przygotowanie do zajęć

Aranżacja przestrzeni

Sala, krzesła, wyposażenie multimedialne.

Środki dydaktyczne

Rzutnik, komputer, ekran.

Sprzęt do nagrywania (mogą być zwykłe smartfony).

Dodatkowy opis

Działanie długofalowe, wymaga czasu. W wersji krótszej jest możliwe do zakończenia na punkcie 5.

UWAGA: praca nad Chórami jest pracą nad pokazem. Nie ma charakteru precyzyjnego warsztatu, z kolejnymi odrębnymi ćwiczeniami o stałym, sztywnym przebiegu, Jest raczej procesem twórczym, który zleży w dużej mierze od prowadzącego i grupy. Przy dobrze zgranej grupie (np. teatralnej) lub/i pewności reżyserskiej prowadzącego można pozwolić sobie na większą swobodę działania. Przy bardziej początkujących w tego typu działaniach grupach i prowadzących można ograniczyć się do samego odczytania performatywnego. Warto jednak pozwolić sobie na eksperyment, oddając też inwencję młodzieży i pozwalając im wprowadzać swoje pomysły dramaturgiczne, choreograficzne czy inne.

Przebieg zajęć

1. Fantazje na temat konstytucji 20 min.

Poproś wszystkich uczestników, by zapisali na dużych kartkach po trzy stwierdzenia, które ich zdaniem znajdują się w obecnej konstytucji Polski. Niech rozłożą zapisane hasła na podłodze i przyjrzyjcie się im wspólnie. Czy któreś z nich się powtarzają? Jakich tematów dotyczą? Pogrupujcie je, tworząc mapę obszarów.

2. Czytanie konstytucji 20 min.

Poproś uczestników, by podzielili się na grupy, każdej z nich przydziel rozdział konstytucji oraz preambułę. Jeśli zespołów jest mniej niż rozdziałów, przydziel po dwa lub trzy rozdziały na grupę. Poproś, by przeczytali na głos w grupach te rozdziały i zaznaczyli fragmenty, które są dla nich najważniejsze lub te, które są dla nich trudne, kontrowersyjne, z którymi się nie zgadzają. Niech sprawdzą na stworzonej w poprzednim etapie mapie, czy ich przewidywania co do zawartości konstytucji się sprawdziły, czy znali jej treść.

Rozdaj każdej z grup po kilka zapisanych na planszach pytań, które pomogą im głębiej zastanowić się nad swoim wyborem. Z jakiego powodu wybrali te fragmenty? Jakie hasła rzuciły się im w oczy? Co zwróciło ich uwagę? Czy język zapisu jest zrozumiały? Co charakteryzuje ten język? Czego w ich rozdziałach, ich zdaniem, brakuje? Na koniec niech uczestnicy zdecydują, które fragmenty ze „swoich rozdziałów” uznają za kluczowe. Poproś ich, by przepisali te fragmenty, tworząc z nich nową całość, nową kolejność.

3. Czytanie konstytucji – dokumentacja 20 min.

Wspólnie obejrzyjcie kilka filmów dokumentujących akcje performatywne z publicznego czytania konstytucji w Polsce. Mogą to być materiały z 2016 roku dostępne na Youtube, nagrywane w trakcie różnych protestów akcji happeningowych.

Na bieżąco rozmawiaj z uczestnikami o tym, co oglądacie, zachęcaj do komentowania, dzielenia się spostrzeżeniami. Zapytaj, jaką wymowę ma to publiczne czytanie konstytucji, jakie cele miały akcje, jakimi środkami posługują się performerzy. Zastanówcie się wspólnie, także odnosząc się do innych tekstów, jakie znaczenie ma czytanie w chórze. Spróbujcie zapisać główne cechy chóru. Jaką ma siłę? Czym jest tożsamość zbiorowa chóru?

4. Chóry 90 min.

Zaproponuj uczestnikom kilka działań chóralnych. Zacznij od rozgrzania głosu i prostych ćwiczeń oddechowych:

- nabieranie powietrza do ust, zatrzymywanie go w policzkach, przesuwanie go w różne części jamy ustnej bez wypuszczania;

- szerokie nabieranie powietrza przy maksymalnie rozwartych ustach i wypuszczanie go wąskim strumieniem powietrza, jakby z intencją gaszenia umieszczonej na środku koła świecy (wariant: to samo ćwiczenie z mruczeniem, z wydobywaniem dźwięku);

- mlaskanie, intensywne przepuszczanie powietrza przez prawie zaciśnięte usta, wydobywanie z ust rozmaitych dźwięków niemelodyjnych (możesz zastosować metaforę starego radia i zachęcić uczniów do poszukania różnych typów dźwięków: szelestów, szmerów, świstów etc.);

 

Radio

Następnie, w ramach przygotowania do pracy chóralnej, możesz zaproponować zabawę w radio. Poproś uczestników, by stanęli w zwartej grupie, twarzami w tę samą stronę. Niech jedna osoba zostanie dyrygentem/operatorem radia: stanie przed grupą, wymyśli temat (np. wiadomości sportowe albo wiadomości zagraniczne – lub inny dowolny, może być również nieprawdopodobny). Następnie za pomocą ruchu rąk operator steruje działaniem radia – ruch symulujący kręcenie gałką oznacza, że radio szuka kanału, wtedy każdy uczestnik może dowolnie wydawać różne dźwięki. Ruch wykonywany za pomocą otwartej dłoni oznacza już nadawanie z kolejnego kanału – uczestnicy stojący w grupie improwizują słownie na podany temat. Dodatkowo dyrygent może – przez operowanie rękoma na rożnych wysokościach – określać głośność poszczególnych części radia, wskazywać też na konkretne osoby, „pogłaśniać” je lub „przyciszać”.

Zaproponuj kilka zmian na stanowisku dyrygenta.

 

Próba głosu

Zacznij od ustalenia z uczestnikami rozmaitych znaków potrzebnych dyrygentowi do komunikacji z chórem – tak, by chórzyści mieli jasność, jak zareagować na dany sygnał. Określcie, jakie ruchy/układy dłoni oznaczają

- zmianę wysokości dźwięku (np. dłoń podnoszona do góry/opuszczana w dół);

- solo jednej osoby na fragmencie tekstu (np. dynamiczne wskazanie jednym palcem i przytrzymanie go);

- pojedynczy dźwięk jednej osoby (np. dynamiczne wskazanie jednym palcem konkretnej osoby);

- pojedynczy dźwięk wydawany przez całą grupę (dynamiczne wskazanie całą dłonią);

- zwiększenie siły i głośności (np. rozszerzenie zakresu ramion);

- wskazanie części grupy za pomocą dłoni, rozdzielanie grupy na głosy i każdej przydzielanie innego zadania.

Możecie też ustalić znaki wywołujące „efekty specjalne”, np.:

- drganie palcami oznacza dźwięk przypominający bulgot wody;

- rozszerzające się i zwężające palce jednej dłoni efekt ziewania

- wskazanie palcem od ust w kierunku chóru – syczenie, jak przy gaszeniu świecy

Za pomocą tych znaków pobawcie się w chór. Pozwól uczestnikom spróbować swoich sił w dyrygowaniu. Jeśli grupa jest liczna, dobrze podzielić ją na kilka podgrup.

5. Chóry konstytucyjne 90 min.

Zaproponuj wykorzystanie przećwiczonych technik i formy chóru do pracy z tekstem konstytucji – z fragmentami wybranymi wcześniej przez uczestników. Najpierw sprawdźcie, jaki materiał został wybrany: niech każda grupa przeczyta swój wybór i wskaże fragmenty, które chciałaby, by zabrzmiały najmocniej. Zachęć zespoły do rozmowy o treści i wymowie tych najmocniejszych fragmentów. Jak brzmią one we współczesnym kontekście polityczno-społecznym (np. które fragmenty  odnoszące się do bieżących dyskusji publicznych. Pomyślcie wspólnie, jak można to zaznaczyć w odczytaniu). Teraz, kiedy uczestnicy znają już peformatywne możliwości chóralności, niech zastanowią się nad tym, jak za jej pomocą mogą uwypuklić znaczenie wybranych fragmentów. Porozmawiajcie chwilę na forum o możliwych zabiegach formalnych.

Wróćcie do grup, w których wybieraliście materiał z konkretnych rozdziałów. Każda grupa pracuje na swoim tekście: niech uczestnicy zdecydują, które fragmenty mają być czytane przez jedną osobę, które przez więcej. Uczul ich, by postarali się pomyśleć o tonie, dynamice, dźwiękach. Każda grupa przygotowuje ze swojego fragmentu swój chór.

Prezentujemy sobie nawzajem odczytania, słuchacze dają uwagi, wskazówki, sugestie, po których może nastąpić jeszcze chwila pracy nad interpretacją i wykonaniem. Następnie każda grupa proponuje, w jak sposób i czy reszta osób ma włączyć się w ich fragment. Jeśli tak – potrzebna jest jeszcze chwila próby z wszystkimi. Jeśli grupy są zbyt małe, możesz przeprowadzić na tym etapie łączenie grup Jedna grupa prezentuje wszystkim pomysł na odczytanie swojej części, uczy innych przebiegu. W ten sposób cała grupa tworzy z kawałków (każdy kawałek pod przewodnictwem autorów) jeden chór, jedną prezentację.

Ostatecznie połączone prezentacje następują jedna po drugiej i tworzą całość, która może zostać zaprezentowana publicznie w szkole.

Po ustaleniu kolejności i składu wykonawców poszczególnych prezentacji porozmawiajcie: po pierwsze o wymowie waszego odczytania – co z niego najbardziej przenika i jest słyszalne? Jak chcielibyście wzmocnić lub uzupełnić czytanie? Które elementy są dla Was najważniejsze w konstytucji teraz, gdy brzmią czytane przez Was? Jak pracowało się wam według zasad kolektywnego tworzenia?

Na tym etapie można zakończyć pracę z uczestnikami. Poniżej znajdują się etapy służące przygotowaniu elementów, o które można uzupełnić pokaz.

6. Statystyki i wywiady 90 min.

Statystyki

Poproś uczniów, by – korzystając z wybranych przez siebie fragmentów konstytucji – poszukali danych statystycznych odnoszących się do tych punktów. Np. do punktu: „Kobieta i mężczyzna mają równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów …” (art.33, rozdziału 2)” mogą sięgnąć do statystyk o zarobkach kobiet i mężczyzn. Porozmawiaj z uczniami o tym, jak wybierać wiarygodne źródła takich informacji. Niech zgromadzą kilka sformułowań, faktów, badań. Skomentujcie wspólnie te dane. Zachęć uczestników, by zastanowili się, jak włączyć te informacje do Waszej prezentacji. Jakie rozwiązania formalne można przyjąć, by pojawiły się one w pokazie?

Wywiady

Wspólnie zastanówcie się, jakie pytania w kontekście konstytucji chcielibyście zadać waszym współobywatelom. Co Was w konstytucji dziwi, zastanawia, nastręcza Wam trudności, co cieszy? Co chcecie sprawdzić w kontekście reakcji na konstytucje lub wiedzy o niej. Wspólnie wybierzcie około pięciu pytań. Zastanówcie się, jak każde z nich można rozwijać, jakie dodatkowe pytania zadać do każdego z nich. Porozmawiajcie tez o samej formule sondy: czy interesują Was raczej zdawkowe odpowiedzi w dużej ilości, czy kilka pogłębionych. Kogo chcecie pytać, czy zależy Wam na szczególnej grupie, od której chcecie usłyszeć odpowiedzi (wiek, płeć etc.) Następnie poproś uczniów, by w grupach przeprowadzili krótką sondę (audio lub wideo) na ulicy. Niech każda grupa weźmie ze sobą jedno pytanie i właśnie je zadaje, wspomagając się ewentualnie dodatkowymi pytaniami. Na zajęciach wysłuchajcie zgromadzonego materiału – co nowego mówi on o konstytucji i jej społecznym odbiorze? Jak dialoguje z opracowany przez Was do  tej pory materiałem performatywnym? Niech uczestnicy zaproponują i zdecydują, w jaki sposób w przygotowywanej prezentacji użyć tych fragmentów (np. poprzez włączenie do tekstu statystyki lub zatrzymanie w stopklatce czytania performatywnego i wyemitowanie fragmentów sondy).

Wspólnie przećwiczcie różne proponowane warianty i zdecydujcie, który komunikat sceniczny i jego forma są dla Was najbardziej interesujące.

7. Choreografia 90 min.

Kolejną propozycją rozwinięcia prezentacji jest dodanie elementu choreograficznego. Poproś, by chętne osoby przyjęły rolę reżyserów czytania i zaproponowały (kolejno) rozbudowanie czytania o zbiorowe gesty, małe elementy choreografii. Jako inspirację możecie obejrzeć wspólnie jedno z nagrań Chóru Kobiet lub spektaklu duetu Ana Borralho, Jose Galante „ATLAS” [patrz: Zobacz też]

Żeby ułatwić pracę uczniom, nadać jej pewną strukturę, porządek i twórczy impuls, możesz zaproponować na tym etapie konkretne ćwiczenia:

a) każda grupa spisuje swoją część prezentacji: opartą na wybranych przez siebie fragmentach ze „swoich” rozdziałów konstytucji oraz wybranych fragmentach wywiadów. Potem każda osoba dostaje tekst i podkreśla trzy najważniejsze dla siebie fragmenty. Do każdego fragmentu każda osoba próbuje intuicyjnie, poprzez skojarzenia dobrać gest. W grupach uczestnicy pokazują sobie gesty. Każdy prezentuje trzy gesty, więc jeśli grupa składa się z pięciu osób, to mają zasób piętnastu gestów. Każda grupa wybiera kilka gestów ze swojego zasobu (np. 5.) Wspólnie decydują (w efekcie burzy mózgów lub zmieniając się w roli reżysera), w których momentach odczytania swojego tekstu będą pokazywać wybrane gesty. Możesz pomóc im w tych decyzjach zadając pytania:

- czy gest wykonują wszyscy w tym samym momencie, jeśli tak to w którym?

- czy w tym samym momencie uczestnicy wykonują ten sam gest, czy różne?

- czy są momenty, gdy jedna osoba wykonuje gest? Co robią wtedy inni?

- czy zawsze stoicie przodem do słuchaczy?

- czy macie stałe miejsca, czy je zmieniacie?

b) jedna osoba z każdej grupy dostaje rolę reżysera. Pozostałe osoby, stojąc w rzędzie lub rozsypance, czytają tekst przygotowany przez daną grupę. Reżyser w każdej chwili może powiedzieć STOP i zainspirowany przeczytanym tekstem ustawić czytających w figury/gesty. Następnie zmienia jedną osobę z grupy, która staje się reżyserem. Grupa, stojąc w pozycjach, czyta dalej, reżyser znów może to odczytywanie zatrzymać i zmienić pozycje. Po całym przebiegu każda osoba odtwarza pozycje, w których była ustawiona. Wspólnie decydujecie, z których uzyskanych w ten sposób pozycji chcecie skorzystać, w których momentach je uruchomić.

c) jeśli grupa jest zdyscyplinowana we wspólnej pracy, ma dużo pomysłów i jest w stanie się dogadać w toku negocjacji, możesz zostawić im dowolność w sposobie ustalania choreografii odczytu.

Po tym etapie pracy nad choreografiami wszystkie grupy się łączą: albo jedna grupa uczy kolejne swojej części i tak aż powstanie wspólna całość, albo też z kawałków następujących jeden po drugim (przy założeniu, że każdy kawałek realizuje jedna mniejsza grupa) tworzycie całość.

Dopracujcie czytanie i spróbujcie pokazać je publicznie w szkole.

Wspólnie porozmawiacie o tym doświadczeniu:

Jak teraz myślicie o konstytucji? Jak ją rozumiecie? Czym ona dla Was jest? Czym jest dla obywateli?

Co, waszym zdaniem, daje jej wspólne czytanie? Jaki związek ma dla Was chór ze społeczeństwem?

Zobacz też

O autorach

Dorota Ogrodzka

Artystka społeczna, pedagożka teatru, reżyserka i badaczka, aktywistka. Kuratorka i tutorka projektów artystyczno-społecznych i artywistycznych, wspiera zespoły twórcze, artystów, liderki lokalne. Wiceprezeska Stowarzyszenia Pedagogów Teatru, z którym realizuje warsztaty, procesy twórcze, spektakle i wydarzenia. Jest członkinią międzynarodowej sieci Reshape, w której od 3 lat pracuje na rzecz rozwijania sektora kultury i sztuki. Współorganizatorka festiwalu SLOT ART, kuratorka programu warsztatowego, członkini Rady Slotu. Prowadzi zajęcia w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Polsko-Japońskiej Szkole Technik Komputerowych. Współpracuje z wieloma teatrami i instytucjami kultury oraz organizacjami, w Warszawie, kraju i zagranicą, m.in. z Teatrem Powszechnym im. Z. Hübnera, Krytyką Polityczną, Fundacją Szkoła Liderów, Towarzystwem Inicjatyw Twórczych "ę", Fundacją Sto Pociech, Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego.

Dorota Ogrodzka

Podobne konspekty

  • Wiek 13-16 lat

    miniaturka konspektu Dzień Niepodległości

    Dorota Ogrodzka

    Dzień Niepodległości

  • Wiek 13-16 lat

    miniaturka konspektu Lekcja historii teatru: teatr starożytnej Grecji

    Marta Paszta

    Lekcja historii teatru: teatr starożytnej Grecji

  • Wiek 10-13 lat

    miniaturka konspektu Mała konstytucja

    Dorota Ogrodzka

    Mała konstytucja

  • Wiek 16-19 lat

    miniaturka konspektu Prawa człowieka – moje prawa

    Karolina Pluta

    Prawa człowieka – moje prawa