Podczas lekcji uczniowie wyruszą na muzyczną wyprawę do Afryki. Będzie ona pretekstem do zastanowienia się, o czym i w jaki sposób mówią instrumenty. Czy można używać ich tak, aby zaczęły opowiadać historie wymyślone przez uczestników zajęć? Uczniowie sprawdzą to wykorzystując proste instrumenty perkusyjne.
Do ćwiczeń przeznaczona jest większa przestrzeń, tak aby dzieci czuły się swobodnie.
Bęben afrykański (alternatywa – eko instrument perkusyjny, np. wiadro odwrócone, tuba, duża butla plastikowa ustawiona dnem do góry), walizka bądź worek, eko-bębenki wcześniej wykonane przez dzieci.
1. Posłuchaj
Poproś dzieci, aby przez całe ćwiczenie leżały na plecach z zamkniętymi oczami. Zaznacz, żeby pamiętały o zachowaniu zupełnej ciszy. Następnie podawaj im polecenia:
Zaznacz, że uczniowie nie muszą odpowiadać głośno, co słyszeli, niech zachowają dla siebie spostrzeżenia bądź zapiszą na pojedynczych karteczkach, z których możecie stworzyć mapę dźwięków.
2. Etniczne dźwięki
Poproś dzieci, aby nadal leżały na ziemi z zamkniętymi oczami. Przemieszczaj się po sali uderzając delikatnie w bęben afrykański. Poleć dzieciom by wskazywały dłonią kierunek, z którego dochodzi dźwięk.
3. Pociąg rytmów
Zabawa ruchowa dla dzieci z użyciem bębna (alternatywa - eko instrument perkusyjny). Wystukuj rytmy w różnym tempie, nich dzieci poruszają się odpowiednio do nich: wolno - średnio - szybko.
4. Supeł
Poleć, aby wszyscy stanęli w kole. Poproś uczestników zabawy, by przyjrzeli się swoim sąsiadom, najpierw z prawej, potem z lewej strony i zapamiętali te osoby. Kolejną rzeczą do zapamiętania są trzy komendy. Jedno uderzenie w bęben oznacza poruszanie się w normalnym, zwyczajnym tempie, dwa uderzenia - bardzo szybko i trzy uderzenia - bardzo wolno. Uczestnicy zabawy muszą dodatkowo pamiętać o tym, by zagospodarowywać całą przestrzeń sali, by nie było pustych miejsc - "dziur", zachowywać między sobą równe odstępy. Poproś, aby uczestnicy rozproszyli się, chodzili w różnych kierunkach i wymieniając krótkie powitanie z mijanymi osobami. Wyznaczaj tempo poruszania się ustalonymi komendami. Po kilku minutach zabawy zatrzymaj uczestników komendą "stop". Niech każdy odnajdzie wzrokiem osobę, która na początku zabawy stała w kole po jego prawej stronie i wyciągnie w jej kierunku prawą rękę. Następnie w ten sam sposób niech zlokalizuje sąsiada z lewej strony. Poproś, aby wszyscy ćwiczący - bardzo powoli, jakby naciągając ramiona - połączyli dłonie. Powstanie swoisty supeł, który teraz trzeba rozwiązać, nie puszczając połączonych rąk. Zwykle udaje się wrócić do pierwotnego kształtu koła.
5. Figury w przestrzeni
Poproś uczestników, by chodzili w przestrzeni każdy w swoim kierunku przy akompaniamencie bębna. Podawaj różne komendy, na które uczestnicy reagują: „tworząc” podane sytuacje w dowolny sposób. Przykładowe komendy: zwierzęta afrykańskie, taniec afrykański, gra na bębnach. Uczestnicy nie komunikują się miedzy sobą w trakcie wykonania polecenia, chodzi o obserwację i współpracę opartą na działaniu.
Zaproponuj uczniom, aby zmienili swoje ciała w… bębny. Niech każde dziecko wymyśli sobie, jakim będzie bębnem, jak będzie się ruszać, gdzie uderzać, jakie dźwięki będzie wydawać (jeden wybrany powtarzający się schemat ruchowy i dźwiękowy). Niech pierwsza chętna osoba nadaje rytm główny, do którego pozostali będą się dostosowywać. Każdy może uderzać w dowolne miejsce na ciele (brzuch, uda, dłonie).
Poprowadź rozmowę kierowaną na temat: Czy instrumenty mogą mówić?
Pytania pomocniczne:
- W jaki sposób mogą mówić?
- O czym mogą mówić instrumenty?
- Jakie dźwięki może wydawać bęben?
- Czy można na bębnie różnicować tempo, natężenie uderzeń oraz same dźwięki?
Sprawdź z dziećmi, jak mówią bębny, które zostały przez Ciebie przygotowane na zajęcia. Niech z wykorzystaniem bębna wypowiadają pojedyncze słowa, krótkie zdania, wykorzystując podział na sylaby. Ćwiczenie jest przeznaczone dla chętnych dzieci.
Poleć dzieciom, by usiadły w kole, ustaw pośrodku walizkę w której znajdują się różnorodne bębenki wcześniej wykonane z materiałów wtórnych (butelki, tuby, wiaderka itp.). Niech każde dziecko wylosuje jeden instrument i spróbuje wydobyć z niego różne rodzaje dźwięków. Następnie niech każdy wymyśli jakiś rytm – poproś, aby wszystkie (lub chętne) osoby kolejno prezentowały rytm, którzy pozostali powtórzą na swoich instrumentach.
Zacznij z dziećmi rozmowę o tym, co ich zdaniem kryje w sobie bęben. Zachęć do swobodnych wypowiedzi. Nastęnie przeczytaj dzieciom tekst (lub opowiedz własnymi słowami) afrykańskiej bajki o bębnie (znajduje się w załączniku) – niech będzie on inspiracją do dalszej części zajęć. Poproś uczniów o swobodne wypowiedzi dotyczące opowieści.
Zachęć dzieci do stworzenia własnych historii inspirowanych dźwiękami bębna. Możesz poprowadzić to ćwiczenie w dwóch wariantach.
Wariant I: Poproś dzieci, aby dobrze wsłuchały się w dźwięki swojego bębna, poszukały różnych uderzeń i natężeń, nieoczywistych sposobów wydobywania dźwięku. Co mówią im te dźwięki, co za nimi stoi, jaką historię mogą opowiadać? Poproś uczniów, aby opowiedzieli sobie te historie w parach.
Wariant II: Niech uczniowie słuchają wybijanych przez Ciebie rytmów. Podczas słuchania, niech wyobrażają sobie, w jaką historię się one układają. Opowiedzcie ją sobie wspólnie.
Zachęć dzieci do poszukiwania własnych dźwięków pasujących do odgłosów zwierząt afrykańskich. Podawaj nazwy różnych zwierząt - dzieci samodzielnie mogą je naśladować przy pomocy instrumentów przez uderzenie, pocieranie, głaskanie, stukanie, uderzanie w skórę bębna bądź dopasowanie uderzeń do kroków zwierzęcia.
Poproś uczniów, aby usiedli w kręgu. Ustalcie wspólnie, jak będą brzmiały dźwięki odpowiadające kolejnym zwierzętom. Propozycje (potraktuj je jako przykład, ważne, żeby oddać tu pole inwencji uczestnikom zajęć i pozwolić wymyślić dźwięki):
• Krokodyl – dłonie ułożone płasko na bębnie, podnoszą się jak paszcza krokodyla;
• Słoń – uderzanie pięściami w membranę;
• Lew – naśladowanie drapania opuszkami palców;
• Myszka – drapanie delikatnie palcami;
• Zebra – uderzanie naprzemienne palcami, jak przy galopie koni;
• Wąż – pocieranie otwartą dłonią o bęben jak pełzanie węża.
Teraz niech dzieci słuchają w skupieniu wymyślonej przez Ciebie opowieści, w której bohaterami są wskazane zwierzęta. Ich zadaniem jest podanie ustalonego dźwięku, gdy pojawia się określone zwierzę.
Dzieci pojedynczo losują z mini-bębenka kartki z zapisanymi zadaniami muzycznymi, w jaki sposób należy zaśpiewać i wybić rytm pieśni afrykańskiej: Simama ka, simama ka, ruka ruka ruka, simama ka, Simama ka, simama ka.
W tym celu wykorzystywane są polecenia, np.:
• zrytmizuj i zaśpiewaj piosenkę cienkim głosem;
• zrytmizuj i zaśpiewaj cicho;
• zrytmizuj zaśpiewaj wykorzystując sylaby „pa-la”;
• zrytmizuj i zaśpiewaj bardzo wyraźnie;
• zrytmizuj i zaśpiewaj wykorzystując sylabę „pa”;
• zrytmizuj i zaśpiewaj niskim głosem.
Podziel dzieci na grupy i rozdaj im ilustracje z różnymi ilustracjami (w załączniku przykładowe materiały – możesz wykorzystać samodzielnie wybrane). Poproś, by każdy z zespołów przygotował rytmiczną interpretację danej scenki. Nagraj poszczególne utwory. Rozdaj wszystkim uczestnikom kartki A4 i kredki, odsłuchajcie wspólnie nagrane utwory. W trakcie słuchania niech dzieci rysują na kartkach swoje skojarzenia z usłyszaną muzyką (do jednego nagrania na jednej kartce). Następnie przyporządkujcie skojarzenia do poszczególnych utworów i poszukajcie między nimi różnic i podobieństw. Co obrazki mówią nam o wysłuchanych utworach?
Kapuściński R., Kalewska A., „Dwadzieścia sześć bajek z Afryki", Warszawa 2011.
Gutowska A., Zandberg P., „Między tradycją a nowoczesnością", w: „Afryka w szkole, Gry i Zabawy Afryki jako narzędzie dialogu międzykulturowego w edukacji wczesnoszkolnej", Warszawa 2011.
Mégrier Dominique, „Zabawy teatralne w przedszkolu: 100 propozycji", Warszawa 2000.
