Przejdź do Treści Przejdź do Wyszukiwarki
  • O nas
    • Wespół w zespół, czyli o powstawaniu spektaklu teatralnego
    Weronika Łucyk

    Wespół w zespół, czyli o powstawaniu spektaklu teatralnego

    Od pomysłu na spektakl (czy momentu ukończenia dramatu) do dnia wystawienia na scenie wiedzie długa droga. Świat przedstawiony na kartce czy wyobrażony różni się przecież od tego pokazywanego na żywo przed publicznością. Na ile postaci fikcyjne mogą na tym zyskać, na ile stracić? Kto i w jaki sposób bierze udział w przygotowaniu premiery? W trakcie zajęć uczestnicy poznają proces powstawania spektaklu i przyjrzą mu się z perspektywy różnych zawodów teatralnych. Zajęcia można poprowadzić jako lekcję wprowadzającą przed klasową wyprawą do teatru lub do omówienia teatralnego potencjału dowolnego dzieła literackiego.

    • Grupa wiekowa Wiek 13-16 lat
    • Rodzaj zajęć język polski
    • Miejsce sala lekcyjna
    • Czas 135 minut
    • Cel zajęć
      • zapoznanie z zawodami teatralnymi i etapami powstawania spektaklu;
      • rozwijanie umiejętności pracy zespołowej;
      • rozwijanie umiejętności przekładu myśli i obserwacji na znak sceniczny (np. scenograficzny czy kostiumowy);
      • rozwijanie umiejętności pracy z tekstem kultury – twórczego czytania, przetwarzania oraz wykorzystywania jako materiału do improwizacji.
    • Metody pracy instalacja, mapa myśli, praca z tekstem, rozmowa , dyskusja, ćwiczenia dramaturgiczne

    Przygotowanie do zajęć

    Aranżacja przestrzeni

    Sala z pustym środkiem, poduchy (lub krzesła i kilka stolików).

    Środki dydaktyczne

    Tablica/duży arkusz papieru, kartki A4 lub większe, przybory plastyczne (pisaki, kredki, ołówki, gumka, temperówka), guma mocująca.

    Opcjonalnie: 4-5 egzemplarzy wybranego dramatu (najlepiej wydruki czy kserokopie, które można swobodnie rozpinać czy przecinać).

    Dodatkowy opis

    Scenariusz dotyczy pracy koncepcyjnej nad powstaniem spektaklu. Możesz go przeprowadzić w dwóch wariantach – w zależności od potrzeb i możliwości grupy:

    WARIANT I: Praca nad adaptacją sceniczną dowolnej lektury, którą uczniowie niedawno przeczytali. Wówczas warsztat może stanowić dopełnienie omówienia lektury z nakierowaniem na teatralny potencjał tekstu i pozwolić na podjęcie tematu adaptacji/inscenizacji.

    WARIANT II: Praca na improwizowanym materiale – młodzież wymyśla ad hoc temat spektaklu i postaci, które staną się podstawą dalszej pracy. Wówczas warsztat służy pokazaniu modelu pracy nad spektaklem, który powstaje w oderwaniu od literatury.

    Przebieg zajęć

    1. WARIANT I – Praca nad adaptacją sceniczną lektury 90 min.

    1. Droga na scenę (10-15 minut)

    Rozdaj uczestnikom kartki i przybory do pisania. Poleć, aby uczniowie odzwierciedlili na kartce symboliczną drogę, która ich zdaniem wiedzie od tekstu/pomysłu na spektakl do momentu wystawienia na scenie. Forma jest dowolna – można rysować, a także drzeć kartkę, zaginać ją, tworzyć bryłę etc. Daj uczniom trzy minuty na wykonanie zadania.

    Podziel uczestników na cztery-pięć grup. Poleć uczniom, aby wymienili się między sobą gotowymi pracami i przedyskutowali, jaki charakter mają otrzymane „drogi”. Każda grupa powinna stworzyć listę/mapę skojarzeń. Na zastanowienie daj uczniom kilka minut. Następnie dokonajcie prezentacji (każdy zespół po krótce omawia i przyczepia do tablicy listę skojarzeń). Zadbaj, aby ćwiczenie przebiegło dynamicznie. Jeśli jakieś określenia się powtarzają, można je wyróżnić np. podkreśleniem.

    Zastanówcie się, które określenia padały najczęściej, które najmniej i dlaczego. Czym kierowali się uczniowie tworząc swoje prace? Czy brali pod uwagę ilość osób zaangażowanych? Jaki obraz „drogi artystycznej” wyłania się z prac i ich charakterystyk? Z jakimi działaniami, emocjami jest związana?

    2. Jak powstaje spektakl? Gra kooperacyjna (45 minut)

    Powiedz, że wszyscy należą do zespołu artystycznego teatru i przygotowują się do premiery spektaklu. Pracę nad nim zacznijcie od wspólnego określenia „O czym ma być to przedstawienie”. Poproś uczestników o określenie głównego wg nich problemu zawartego w dramacie/powieści i wybrania perspektywy, z jakiej chcieliby ten tekst wystawić. Niech wybiorą głównych bohaterów.

    Następnie pracujcie w grupach, w których byliście w poprzednim ćwiczeniu. Podzielcie między drużynami wybranych bohaterów – po jednym dla każdej grupy.

    a) Profil postaci (10 -15 minut)

    Poproś każdą z grup o stworzenie profilu bohatera, który powinien zawierać jak najwięcej informacji o postaci – jego charakterze, wadach, zaletach, upodobaniach, pasjach, marzeniach, przeszłości, wykonywanym zawodzie etc.

    Rozdaj każdej drużynie po egzemplarzu dramatu/powieści. Uczestnicy powinni wybrać fragment lub fragmenty tekstu – monolog czy fragment dialogu, który ich zdaniem trafnie oddaje charakter bohatera. Cytaty powinny zostać dołączone do profilu (od tej pory stają się jego integralną częścią). Grupa powinna wypisać jak najwięcej cech charakteru i informacji na temat wylosowanej postaci.

    Opcjonalnie: następuje zmiana – każda z drużyn przekazuje swój profil następnej grupie (zgodnie z ruchem wskazówek zegara).

    b) Projekt kostiumu (5 minut)

    Poleć grupom narysowanie bohatera na podstawie profilu postaci. Zaznacz, że umiejętności rysowania nie są potrzebne – można stworzyć schemat i dookreślić go słowami. Ważne, aby grupa zadecydowała, jak ma wyglądać postać – jaką ma fryzurę, ubranie, atrybuty etc.

    Opcjonalnie: na koniec następuje zmiana – każda z drużyn przekazuje swój profil wraz z projektem kostiumu następnej grupie (zgodnie z ruchem wskazówek zegara).

    c) Projekt scenografii (5 minut)

    Powiedz, że tym razem zadanie polega na narysowaniu przestrzeni związanej z bohaterem: miejsce, w którym najczęściej pojawia się w dramacie albo miejsce ważne dla postaci z punktu widzenia wybranej przez uczniów sceny.

    Opcjonalnie: na koniec następuje zmiana – każda z drużyn przekazuje swój profil wraz z projektem kostiumu i scenografii następnej grupie (zgodnie z ruchem wskazówek zegara).

    d) Galeria postaci (10 minut)

    Poproś każdą z grup o przygotowanie prezentacji postaci, którą otrzymali - aby w kilku zdaniach opowiedzieli o bohaterze – jak go postrzegają? Czy wygląd jest spójny z określonym charakterem? Czy przestrzeń mówi coś o bohaterze, czego nie zawiera profil postaci? Czy w otrzymanych materiałach jest coś niejasnego, co budzi w uczestnikach wątpliwości? Po każdym omówieniu poproś o pokazanie projektów i profilu, który stanowił postawę do prezentacji.

    Na koniec niech każda grupa położy swój komplet wzdłuż ściany/przyklei do tablicy tak, aby powstała galeria postaci.

    e) Kierunki inscenizacji (15 minut)

    Poproś uczniów, aby zastanowili się nad wybranymi przez siebie kierunkami inscenizacji (które na tym etapie pracy powinny nabrać kształtów.) Jakich teatralnych narzędzi należałoby użyć, aby te wizje zbudować/ziścić? Odnieście się do interpretacji utworu, którą chcecie wspólnie stworzyć czy poszczególnych środków inscenizacyjnych (np. w jaki sposób wyobrażacie sobie wykonanie i zmiany dekoracji). Zapytaj uczestników:

    - Czy ich wizje bohaterów odbiega od wersji literackiej?

    - Czy scenografia i kostiumy są wierne epoce historycznej, w której rozgrywa się akcja czy też uczniowie dokonali zmian? Jeśli tak, to jaką jakość wnoszą do inscenizacji?

    - Czy uczniowie chcieliby zachować konwencję gatunkową literackiego pierwowzoru czy też nie (np. zrobić z komedii dramat, a z powieści obyczajowej np. musical)?

    - Które wątki literackiego pierwowzoru znalazłyby się w uczniowskiej adaptacji, a które uczestnicy zdecydowaliby się pominąć i dlaczego?

    3. Podsumowanie pracy w grupach (5 minut)

    Zastanówcie się wspólnie, jakimi środkami dysponuje teatr, aby wyrazić to, co literatura wyraża w języku. Czy tymi samymi narzędziami dysponuje np. kino? Jeśli tak, to czym różni się ich użycie?

    Opcjonalnie (w wypadku przekazywania materiałów kolejnej grupie): zapytaj, czy trudno pracowało się na otrzymanym od kogoś materiale? Który z etapów był dla uczestników najłatwiejszy, a który najtrudniejszy? Czy ktoś inaczej sobie wyobrażał postać, której profil tworzył?

    4. Teatr jako naczynia połączone

    Zaproś uczniów do improwizowanej debaty, której tematem będzie „Literatura na deskach teatru – szanse i zagrożenia”. Zaproś siedmiu ochotników, którzy poprowadzą spotkanie. Następnie rozdaj im papierowe losy z rolami: prowadzący, teatralny reżyser, autor tekstu, scenograf, polonista/literaturoznawca, aktor, krytyk teatralny. Podpowiedz, że pytania może zadawać nie tylko prowadzący, ale również pozostali uczniowie – widzowie. Rozmowa powinna przebiegać dynamicznie, bo czas debaty to 10 minut.

    Następnie zapytaj widownię, czy argumenty za i przeciw inscenizowaniu tekstu różniły się od siebie w zależności od profesji uczestników debaty. Czy jakichś argumentów zabrakło? Następnie zastanówcie się wspólnie, jaka relacja łączy wystawienie tekstu dramatycznego na scenie z drogą przygotowywania premiery. Zapytaj uczniów, czy zmieniliby coś w swoich pracach po doświadczeniu wyniesionym z gry? Które cechy i skojarzenia z pierwszego ćwiczenia znalazły potwierdzenie we wspólnej pracy nad inscenizacjami, a które nie? Czy pojawiły się elementy, o których nie pomyśleliście?

    2. WARIANT II – Praca na improwizowanym materiale 45 min.

    1. Droga na scenę (10 -15 minut)

    Rozdaj uczestnikom kartki i przybory do pisania. Poleć, aby uczniowie odzwierciedlili na kartce symboliczną drogę, która ich zdaniem wiedzie od pomysłu na spektakl do momentu wystawienia na scenie. Forma jest dowolna – można rysować, a także drzeć kartkę, zaginać ją, tworzyć bryłę etc. Daj uczniom trzy minuty na wykonanie zadania.

    Podziel uczestników na cztery-pięć grup. Poleć uczniom, aby wymienili się między sobą gotowymi pracami i przedyskutowali, jaki charakter mają otrzymane „drogi”. Każda grupa powinna stworzyć listę/mapę skojarzeń. Na zastanowienie daj uczniom kilka minut. Następnie dokonajcie prezentacji (po kolei każda grupa po krótce omawia i przyczepia do tablicy listę skojarzeń). Zadbaj, aby ćwiczenie przebiegło dynamicznie. Jeśli jakieś określenia się powtarzają, można je wyróżnić np. podkreśleniem.

    Zastanówcie się, które określenia padały najczęściej, które najmniej i dlaczego. Czym kierowali się uczniowie, tworząc swoje prace? Czy brali pod uwagę ilość osób zaangażowanych? Jaki obraz „drogi artystycznej” wyłania się z prac i ich charakterystyk? Z jakimi działaniami, emocjami moze być związana? 

    2. Jak powstaje spektakl? Gra kooperacyjna

    Wybraźcie sobie, że jesteście wszyscy zespołem artystycznym teatru i przygotowujecie się do premiery spektaklu. Pracę nad nim zacznijcie od wspólnego określenia „O czym ma być to przedstawienie”. Porozmawiajcie o tym, jaki temat wspólnie chcielibyście poruszyć w swoim przedstawieniu. Zapytaj, kto powinien się pojawić w spektaklu o wybranym temacie. Następnie pracujcie w grupach, w których byliście w poprzednim ćwiczeniu. Wybierzcie tylu bohaterów, ile jest grup – po jednym dla każdej (np. szkoła – nauczyciel, dyrektor, uczeń, uczennica).

    a) Profil postaci (10 minut)

    Poproś, aby każda z drużyn stworzyła profil swojego bohatera. Zaznacz, aby uczestnicy pominęli aspekt wyglądu, a skupili się na wewnętrznej konstrukcji bohatera (np. cechach charakteru, upodobaniach). Ważne, aby postać była skonstruowana wiarygodnie i spójnie w kontekście tematu spektaklu. Profil postaci powinien określać jak najwięcej informacji o bohaterze – jego charakterze, wadach, zaletach, upodobaniach, pasjach, marzeniach, przeszłości, wykonywanym zawodzie oraz roli, jaką mógłby odegrać w ramach tematu przewodniego spektaklu. Dodatkowo grupa może napisać monolog wewnętrzny postaci. Tekst stanowiłby uzupełnienie charakterystyki bohatera np. jakiego używałaby języka i o czym myśli, jakie odczuwa emocje, do czego przywiązuje większą uwagę etc.

    Następuje zmiana – każda z drużyn przekazuje swój profil następnej grupie (zgodnie z ruchem wskazówek zegara).

    b) Projekt kostiumu (5 minut)

    Powiedz, że tym razem grupa powinna narysować bohatera na podstawie otrzymanego profilu postaci. Zaznacz, że umiejętności rysowania nie są potrzebne – można stworzyć schemat i dookreślić go słowami. Ważne, aby grupa zadecydowała, jak ma wyglądać postać – jaką ma fryzurę, ubranie, atrybuty etc.

    Na koniec zadania następuje kolejna zmiana – każda z drużyn przekazuje otrzymany profil wraz ze stworzonym projektem kostiumu następnej grupie (w tym samym kierunku – zgodnie ze wskazówkami zegara).

    c) Projekt scenografii (5 minut)

    Tym razem zadanie polega na narysowaniu przestrzeni związanej z bohaterem. Grupa pracuje na otrzymanym w wyniku zamiany profilu i projekcie kostiumu postaci. Może to być jego/jej pokój, miejsce pracy/nauki czy też bardziej abstrakcyjna przestrzeń. Przy wyborze miejsca należy pamiętać o kontekście głównym spektaklu i uwzględnić otrzymany już materiał dotyczący bohatera. Zaznacz, że nie trzeba odnosić się do wszystkich otrzymanych elementów, zadanie nie ma charakteru gry w kalambury – materiał wyjściowy ma stanowić bazę do kolejnego kroku określający bohatera.

    d) Galeria postaci (10 minut)

    Następuje ostatnia zmiana – grupy przekazują sobie komplet dotychczasowo utworzonych materiałów. Poproś każdą z grup o przygotowanie prezentacji postaci, którą otrzymali – aby w kilku zdaniach opowiedzieli o bohaterze – jak go postrzegają? Czy wygląd jest spójny z określonym charakterem? Czy przestrzeń mówi coś o bohaterze, czego nie zawiera profil postaci? Czy w otrzymanych materiałach jest coś niejasnego, co budzi w uczestnikach wątpliwości? Po każdym omówieniu poproś o pokazanie projektów i profilu, który stanowił postawę do prezentacji. Na koniec niech każda drużyna położy swój komplet wzdłuż ściany/przyklei do tablicy tak, aby powstała galeria postaci.

    e) Kierunki inscenizacji (20-25 minut)

    Poproś każdą z grup, aby przygotowała scenę, w której postacią dominującą będzie bohater przedstawiany w poprzednim zadaniu. Uczestnicy nie muszą się jednak ograniczać wyłącznie do opracowywanych wspólnie postaci, mogą uwzględnić także inne. Powinni także dowolnie wybrać jedno ze wspólnie nakreślonych miejsc akcji. Temat sceny powinien łączyć się z tematem głównym spektaklu, który na początku wspólnie wybrali.

    3. Podsumowanie pracy w grupach (5 minut)

    Zapytaj, czy trudno pracowało się na otrzymanym od kogoś materiale? Który z etapów był dla uczestników najłatwiejszy, a który najtrudniejszy? Czy ktoś inaczej sobie wyobrażał postać, której profil tworzył? Czy inne grupy trafnie oddały cechy bohatera? Czy te same postaci odegrane przez różne grupy różniły się od siebie? Jakie zawody teatralne odzwierciedlały kolejne etapy gry?

    4. Teatr jako naczynia połączone (10-15 minut).

    Poproś uczestników o zabranie swoich prac z pierwszego zadania. Siądźcie wspólnie w kręgu i popatrzcie na nie jeszcze raz. Zapytaj uczniów, czy zmieniliby coś w swoich pracach po doświadczeniu wyniesionym z gry? Które cechy i skojarzenia z pierwszego ćwiczenia znalazły potwierdzenie we wspólnej pracy nad inscenizacjami, a które nie? Czy pojawiły się elementy, o których nie pomyśleliście? Stwórzcie na tablicy oś czasu cyklu powstawania spektaklu. Uzupełnijcie ją zastanawiając się, jakie funkcje/zawody teatralne uczestniczą w procesie przygotowywania premiery. Na którym etapie powstawania spektaklu w pracę włączają się pozostali pracownicy teatru z innych działów? Czy są osoby, których praca rozpoczyna się dopiero wtedy, gdy spektakl jest praktycznie gotowy? Czyja praca kończy się w miejscu, w którym zaczyna się praca kogoś innego?

    O autorach

    Weronika Łucyk

    Absolwentka teatrologii i kultury współczesnej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz Szkoły Pedagogów Teatru organizowanej przez Instytut Teatralny w Warszawie. Jako krytyczka teatralna publikowała m.in. w "Didaskaliach" i Internetowym Magazynie "Teatralia", a także na portalach teatralny.pl i taniecpolska.pl. W Teatrze Wybrzeże pracuje jako pedagożka teatru – prowadzi warsztaty oraz spotkania z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi. Prowadzi zajęcia z podstaw pedagogiki teatru dla studentów wiedzy o teatrze na Uniwersytecie Gdańskim.

    Weronika Łucyk

    Podobne konspekty