Marta Knopik
Podczas zajęć uczniowie wcielą się w role członków plemion, które wybiorą swoje terytorium i wytworzą własną kulturę, a następnie popracują nad stworzeniem prawa i podziału obowiązku w wiosce. Uczestników czeka dużo kreatywnych działań, zabawa, a przy tym refleksja na temat funkcjonowania społeczeństwa. Zajęcia pozwalają na zapoznanie uczniów poprzez doświadczenie z kategoriami takimi jak wspólnota, tradycja, kultura, obyczaje, prawo.
Duża pusta przestrzeń pozwalająca na swobodny ruch uczestników zajęć.
Kartki i materiały plastyczne (bibuła w trzech wybranych kolorach np. zielona, czerwona i żółta, kolorowe kartki, kolorowe tasiemki), nożyczki, klej, sznurek, mazaki, arkusze szarego papieru, taśma klejąca, taśma malarska, długopisy, spinacze, opcjonalnie dowolne instrumenty perkusyjne (np. grzechotki, tzw. „przeszkadzajki”), małe karteczki samoprzylepne – pogrupowane w trzy zestawy (dla każdego koloru jeden). Tablica, plansza do wypisania zdań podsumowujących na ostatnim etapie.
Przed zajęciami ukryj w sali (w kartonach/torbach) trzy zestawy materiałów plastycznych pogrupowane według kolorów, np. czerwone, zielone, żółte. Będą potrzebne w drugim etapie zajęć – uczniowie będą ich szukali poprzez zabawę „ciepło-zimno”. W torbach powinny być: bibuły, papiery, klej, nożyczki, sznurek, tasiemki, mazaki, spinacze i inne rzeczy, które mogą przydać się do wykonania strojów plemiennych.
Zaproponuj zabawę, która jednocześnie przygotuje grupę do jednego z późniejszych zadań, wymagającego ułożenia krótkiego tańca. Poproś, aby uczniowie kolejno wykonali jakiś ruch taneczny lub wydali okrzyk. Niech kolejne osoby powtarzają ruchy wymyślone przez poprzedników i dokładają kolejne. Grupa cały czas jest w ruchu, „towarzysząc” kolejnym osobom w kręgu.
1. Podziel klasę na trzy zespoły w następujący sposób: schowaj w papierowej torebce lub pudełku paski papieru w trzech wybranych kolorach (np. czerwone, zielone i żółte). Opcjonalnie mogą to być cukierki w papierkach w trzech kolorach. Dzieci losują karteczki i w ten sposób powstają trzy grupy.
Poproś grupy, aby wybrały swoją przestrzeń w sali. Będzie to ich terytorium. Rozdaj im po rolce taśmy malarskiej – niech na podłodze wykleją za jej pomocą granice.
2. Poleć, aby każda grupa wybrała jednego przedstawiciela, który na chwilę opuści salę. Pod jego nieobecność pokaż klasie, gdzie są materiały dla poszczególnych grup. Gdy przedstawiciele grup wracają do sali, wytłumacz im zadanie – muszą odnaleźć materiały dla swojej grupy konieczne do wykonania następnego zadania, a członkowie grupy kierują poszukiwaczem poprzez słowa „ciepło–zimno”.
3. Poproś, aby grupy chwilę podyskutowały o tym, co łączy ich członków i jakie będą wyróżniające cechy tego plemienia. Są wesołkami? A może wojownikami? Kochają zwierzęta? A może to plemię tancerzy? Lub wynalazców? Są śpiochami? Są pracowici? Inteligentni? Niech poszukają swojej wspólnej cechy. Następnie poproś plemiona, by nadały sobie nazwę (związaną z cechą wspólną) i zapisały ją mazakiem na kartce, a z otrzymanych materiałów wykonały stroje plemienne, czyli coś, co będzie ich odróżniało od członków innych grup. Mogą to być opaski, spódniczki, paski, bransoletki itd. Stroje mają być symboliczne - powinny więc w jakiś sposób nawiązywać do cechy wspólnej członków grupy. Niech będzie to jeden lub dwa elementy.
Poproś grupy, by kolejno zaprezentowały się. Niech zaczną od podania swoją nazwę, która od tej chwili będzie oficjalną nazwą ich krainy. Następnie niech opowiedzą o tym, co ich wyróżnia, przedstawią symbolikę strojów.
4. Daj każdej z grup po kilka instrumentów (opcjonalnie). Poproś, aby teraz plemiona wymyśliły krótki taniec (przypomnij, że w tańcu można wykorzystać gesty, które już się pojawiły w rozgrzewce) i swój okrzyk plemienny oraz przygotowały krótką charakterystykę członków plemienia.
Etap kończy się prezentacją grup oraz rozmową podsumowującą tę część. Poświęć też uwagę sposobowi, w jaki poszczególne grupy pracowały. Czy wspólnie ustalali kolejne zadania, czy może ktoś miał decydujący głos? A może odbywały się tam głosowania? Jak organizowana była praca nad zadaniami? Co przeszkadzało w niej, a co sprawiało, że było łatwiej, przyjemniej? Co by chcieli zmienić w funkcjonowaniu swojej grupy?
1. Daj każdej z grup arkusz papieru i przybory do pisania. Poproś, aby członkowie plemienia usiedli na naradę i stworzyli prawo, czyli zasady panujące w grupie, które pozwolą, żeby wszyscy członkowie plemienia czuli się dobrze. Zachęć uczniów, aby przyjrzeli się wspólnej pracy na poprzednim etapie i sprawdzili, co działało dobrze, a co im się nie podobało. Kto jakie będzie pełnił role i funkcje w plemieniu? Jakie członkowie plemienia mają obowiązki i w jaki sposób się nimi dziel? Co wolno, a czego nie wolno? Kto egzekwuje prawo i w jaki sposób? Jak plemię podejmuje decyzje? Które zadania są w plemieniu najwyżej cenione? Jakie otrzymuje się nagrody? Jakie kary? Zapisz pytania na tablicy, by uczniowie mogli do nich zerkać, lub zapisz je na karteczkach w postaci check-list i daj każdej z grup.
Niech zasady ustalone podczas narady plemiennej zespoły zapiszą na arkuszach papieru.
2. Poproś plemiona, aby kolejno zaprezentowały zapisane prawa oraz strukturę obowiązków.
Następnie dopytaj o przebieg pracy: w jaki sposób powstawały zasady, kto decydował – jedna osoba, czy wszyscy? Czy ktoś w plemieniu sprawuje władzę, w jaki sposób ją otrzymał? To demokracja czy dyktatura? Pomóż dzieciom to nazwać. Zaobserwuj w wypowiedziach grup i zwróć im uwagę na wyłanianie się podziału na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
Pod koniec tego zadania członkowie poszczególnych plemion mówią, co im się szczególnie podobało w prawach innych plemion i dlaczego, a następnie mogą wrócić do narady plemiennej i nanieść poprawki w swoich przepisach. Dopytaj, co pozmieniali i dlaczego.
3. Zapytaj, czy wszyscy są zadowoleni z przepisów i sytuacji panującej w ich plemieniu. A może są zadowoleni, ale inne plemię jeszcze bardziej im się podoba? Co jest ważne w tworzeniu wspólnoty? O czym trzeba pamiętać, na co uważać sprawując poszczególne role?
Porozmawiajcie o tym, co to wg uczniów jest wspólnota? Czy znają jakieś rodzaje wspólnot? A może sami do jakichś należą? W jaki sposób saą w nich ustanawiane prawa i reguły. Skąd biorą się tradycje i zwyczaje? Co je wyróżnia? Czy klasa też może być „plemieniem”?
Rozdaj uczniom długopisy i karteczki samoprzylepne. Niech zapiszą najważniejszą myśl, jaką mają po zajęciach. Zaproponuj, żeby przed przystąpieniem do pisania spojrzeli na plakat ze zdaniami podsumowującymi: Dziś nauczyłem się... Zrozumiałem, że... Przypomniałem sobie, że... Zaskoczyło mnie, że... Uświadomiłem sobie, że... Myślę, że... Podobało mi się... Nie podobało mi się... Dobrze się czułem, gdy... Źle się czułem, gdy... Mogą wykorzystać zaproponowane początki lecz nie muszą. Uczniowie piszą na karteczkach jedno zdanie. Karteczki przyklejamy na ścianie w wyznaczonym miejscu sali lub na tablicy. Odczytaj na głos wszystkie karteczki lub obejrzyjcie je na koniec zajęć.